Константин Хабенский "Москва - Одесса"

Владимир Высоцкий

Москва - Одесса

В который раз лечу Москва - Одесса, -
Опять не выпускают самолет.
А вот прошла вся в синем стюардесса как принцесса -
Надежная, как весь гражданский флот.

Над Мурманском - ни туч, ни облаков,
И хоть сейчас лети до Ашхабада.
Открыты Киев, Харьков, Кишинев,
И Львов открыт, - но мне туда не надо!

Сказали мне : "Сегодня не надейся -
Не стоит уповать на небеса!"
И вот опять дают задержку рейса на Одессу :
Теперь - обледенела полоса.

А в Ленинграде - с крыши потекло, -
И что мне не лететь до Ленинграда?!
В Тбилиси - там всё ясно, там тепло,
Там чай растет, - но мне туда не надо!

Я слышу : ростовчане вылетают, -
А мне в Одессу надо позарез!
Но надо мне туда, куда три дня не принимают,
И потому откладывают рейс.

Мне надо - где сугробы намело,
Где завтра ожидают снегопада!..
А где-нибудь всё ясно и светло -
Там хорошо, - но мне туда не надо!

Отсюда не пускают, а туда не принимают, -
Несправедливо - грустно мне, - но вот
Нас на посадку скучно стюардесса приглашает,
Доступная, как весь гражданский флот.

Открыли самый дальний закуток,
В который не заманят и награды,
Открыт закрытый порт Владивосток,
Париж открыт, - но мне туда не надо!

Взлетим мы, распогодится - теперь запреты снимут!
Напрягся лайнер, слышен визг турбин...
А я уже не верю ни во что - меня не примут, -
Опять найдется множество причин.

Мне надо - где метели и туман,
Где завтра ожидают снегопада!..
Открыли Лондон, Дели, Магадан -
Открыли всё, - но мне туда не надо!

Я прав, хоть плачь, хоть смейся, - но опять задержка рейса -
И нас обратно к прошлому ведет
Вся стройная, как "ТУ", та стюардесса мисс Одесса, -
Похожая на весь гражданский флот.

Опять дают задержку до восьми -
И граждане покорно засыпают...
Мне это надоело, черт возьми, -
И я лечу туда, где принимают!

UBUNTU-чин болов оо гэж

Ойрд Убунту-гаар оролдоод овоо л туршлага хуримтлуулж байна.

Таалагдах юм ч байна. Таалагдахгүй юм ч байна. Жишээ нь: Үүнийг бичиж байхад цэг(. )гарахдаа заавал shift+6 гэж гарч байна. Цонх дээр бол 6-г дарахад шууд гардаг. Гарын драйверийг нь тааруулах гэж нилээн зүдэрлээ.

Нээлттэй эх гэдэг утгаараа тохирох програмаа шууд татаад авчихдаг нь таалагдаж байна. Гэхдээ л өргөн хэрэглэгддэг томоохон програм хангамжуудаас бусад програмууд нь нэг л дутагдалтай юм шиг санагдаад байх юм.

Шинэдээд тэгж санагдаж байж ч мэдэх юм даа, бүү мэд.

Яахав Цонхоо ч хэрэглээд л Убуу-гаа ч хэрэглээд л явж байя даа.

Чандмань эрдэнэ

нар сар одон гурав юу вэ

чандмань эрдэнэ

намуун тэнүүн өрнүүн гурав юу вэ

чандмань эрдэнэ

намуун найзтайгаа

тэнүүн тэр машинд дуртай

Тэнүүн аавынхаа малгайг өмсөөд сууж байна

өрнүүн зураг авхуулах дуртай юмаа

Хамгийн хурдан 147

Пуужин Ronnie O'Sullivan -ий хамгийн хурдан хугацаанд авсан 147 оноо. Тэрээр энэ амжилтаараа гиннесийн номонд бичигдсэн билээ.

ха

ThE LEMONS - 1983 86

The Romanovs: An Imperial Family

Оросын сүүлчин эзэн хаан Николай Романовын амьдралын сүүлчийн өдрүүдийг харуулсан уг киног та бүхэнд сонирхуулъя гэж бодлоо. Түүний тухай эндээс бас эндээс үзээрэй.

Киног үзсэний дараа хэсэг л сонин болчихсон шүү.

Хэхэ. Энэ ч арай хэтрүүлжээ.

Waka Waka (This Time for Africa) (The Official 2010 FIFA ...

А.С.Пушкины зохиолоос

Оросын суут зохиолч А.С.Пушкины түүвэр зохиол 2 ботиор 1976 онд монгол хэлээр орчуулагдаж хэвлэгдсэн байдаг. Уг хоёр ботийн эхний боть нь яруу найраг, шүлгүүд дараах боть нь өгүүллэг, туужуудийн түүвэр юм. Уг зохиолыг тухайн үеийн манай алдарт зохиолч, орчуулагчид хөлс хүч, оюун ухаанаа шингээн гайхамшигтай сайханаар монгол хэл дээр буулгасан байдаг. Миний бие энэ номноос бага багаар оруулъя гэж шийдсэн юм.
Учир нь нэгдүгээрт, одоо ховордсон дээр үеийн номыг уншиж үзвэл ямар байх бол гэж, ялангуяа ном уншихаа болисон гэж хэлүүлдэг залуу идэр насныханд тухай үеийн хэл, найруулга, орчуулга ямаршуу байж вэ гэдэг нь сонин болов уу. Хоёрдугаарт орос хэл, оросын уран зохиол сонирхон судалж орчуулж буй хүмүүс байвал сонирхох болов уу гэж, ялангуяа орос эхнээс нь тулган үзэхэд сонин байж магад гэх мэтийн бодолуудаас үүдэн оруулж байгаа юм. Зарим нэг орчуулга, найруулгын хувьд эргэж хармаар зүйлүүд нилээдгүй байгаа мэт санагдсан бөгөөд гүүш орчуулагчидын орчуулгын эхийг баримтлан мэргэжлийн хүмүүс, орчуулагчид дахин орчуулж найруулан гаргавал тун сайхан ажил болох болов уу.
Зохиогчийн эрхийн талаар хэлэхэд тухайн үеийн ном зохиолууд маань хувилан олшуулах тараах тал дээр ямар нэг асуудал байхгүй байх гэж зүрхлэн бодсон юм. Гэхдээ иймэрхүү асуудал гарвал нэн даруй энэ бичлэгийг хасна гэдэгээ хэлье.
Ном нь нутагт маань гэрт байгаа, номыг сканердаж өгч байгаа хүмүүс маань ажил төрөл ихтэй заваар тааруу байгаа учир дараа дараагийн бичлэгүүд нь жаахан удаж байж орох болов уу гэж бодож байна. /Энд оруулсан "Буудалцсан нь" гэдэг зохиолын орчуулагч нь Э.Оюун эсвэл Д.Нацагдорж болов уу. Номын гарчиг нь надад ирээгүй байгаа тул дараа оруулна. Гарчиг дээр нь орчуулагчидын нэрс бий./






НАСНААС НӨГЦСӨН ИВАН ПЕТРОВИЧ БЕЛКИНИЙ ТУУЖ / орос эх нь/

Простаковын авгай

Наадахь чинь, там минь, хар багаасаа түүхэнд дуртай хүн юм шүү.

Скотинин

Митрофан, санаанд минь таарч байна.

Недоросль

НИЙТЛЭГЧИЙН ӨГҮҮЛЭХ НЬ
Одоо олны өмнө толилуулж байгаа энэ И.П.Белкиний туужийн зүйлийг хэвлүүлэх гэж хөөцөлдөх болоод бид тэр туужинд нь бие барсан зохиогчийн ядаж товч намтрыг хавсаргаж, эх орныхоо уран үг зохиолыг сонирхогчдын аргагүй зүйтэйгээр шаардах хүсэх сонирхлыг ядахдаа заримлан хангахсан гэж зорин хүссэн билээ. Үүний учрыг бид Иван Петрович Белкиний өвийг залгамжилсан ойр төрлийн хүн Мария Алексеева Трафилина гэдгээс лавлан асуутал, талийгаач тэр хүнийг ер огт таньдаггүй болоод бидэнд тэр хүний тухай юу ч хэлж өгсөн үгүй нь харамсалтай. Тэгээд тэр тухай өөр нэг томоотой хүнээс асууна уу? тэр хүн Иван Петровичийн нөхөр нь байсан юм гэж хэлж өгсөн билээ. Бид тэр үгийг дагаж сураглаад захидал явуулсны хариу хүссэн ёсоор ирснийг найртай сайхан нөхрийн сэтгэл, эрхэм сайхан санаатны эрдэнэ мэт дурсгал болгож хэдэн үг үсгийг зааж тайлбар хавсаргалгүй тэр хэвээр дор сийрүүлэв.
Тэр хариу захидлын үг
«Эрхэм ноён тэр минь!
Энэ сарын 15-нд явуулсан таны эрхэм захидлыг би мөн сарын 23-нд хүлээн авч, нутаг өмч газар залгаа айл хөрш бөгөөд миний чин сэтгэлийн нөхөр байсан Иван Петрович Белкин агсны аж байдал зан авир, төрсөн, үхсэн байдал, алба ажил яаж хийж байсан, гэртээ ямар байсан зэргийг тодорхойгоор олж мэдсүгэй гэсэн таныг санааг олж мэдэв. Таны энэ хүслийг их л бахархан гүйцэтгэж эрхэм ноёнтонд түүний ярьсан хэлсэн үг, миний ажигласан зүйлээс, миний сэтгэлд орсон бүгдийг тэмдэглэн явуулав.
Иван Петрович Белкин, сайн язгуурт, шударга томоотой, эх эцгээс 1798 онд Горюхин (Гаслантын) тосгонд төрсөн билээ. Түүний эцэг агсан дэд хошууч Петер Иванович Белкин бол Трафилина овогт охин Пелагия Гавриловнатай гэрлэжээ. Тэр нь угаас баян бус боловч нямбай, аж төрөхдөө чадамгүй хүн билээ. Хүү нь анх бичиг үсгийн эрдмийг хөдөөний сүмийн умзад ламаас сурч, тэр багшийн ачаар оросын аман зохиолд дурлах оролдох авьяас сэргэж бичиг унших дуртай болсон бололтой. 1815 онд авчны явган цэргийн хороонд албанд орж (Чухам сар өдрийг мартжээ), 1823 онд нас бартлаа тэр албанаа агсгаар билээ. Эх эцэг нь бараг нэг зэрэг насан эцэс болсон учир албанаас чөлөө мэдүүлж эцгийн өмч Горюхин тосгондоо хүрч ирсэн билээ.
Харьяа газар тосгоноо захиран эрхлэх болсондоо Иван Петрович туршлагагүйдээд бас сэтгэл зөөлөн учир удалгүй аж ахуйгаа тусгүй болгож, нөгцсөн эцгийнхээ байгуулсан хатуу дэглэмийг сулруулсан билээ. Чадамгай, шаламгай даргадаа харъяат тариачид нь (заншлы нь дагаж) их л дургүй байсныг өөрчлөн халж тосгоны эрхийг нярав эмгэндээ тушаажээ. Тэр эмгэн, янз бүрийн түүх домог хэлдгээр, түүнд итгэлтэй болсон хүн байжээ. Тэгээд тэр зөнөг эмгэн хүн болсоор хорин таван төгрөгийн цаасыг тавин төгрөгийнхөөс ялган таньж чаддаггүй амьтан байжээ. Тариачин бүгд түүний төрлийн эмгэн гэж ер айдаггүй байжээ. Тариачны өөрсдийн сонгосон дарга нь бас тэднийхээ талыг барьж, хажуугаар нь их л маапаан гаргадаг байжээ. Тэгээд Иван Петрович тариачныг биеэр ажил хийлгэх албан журмын ажлыг өөрчлөөд хөнгөн алба оноож өгөхөд хүрсэн нь тариачид түүний зөөлөн сэтгэлтэйг мэдээд анхны жилд зориут хөнгөлөлт гуйж олоод, хойшдоо өгөх албаныхаа гуравны хоёр хувиас дээшийг самар алирс мэтийн жимсээр тушааж, тэр мөртөө бас дутуу өгч өр тавьдаг байжээ.
Миний бие Иван Петровичийн эцэг агсны найз нөхөр байсан учир хүүд нь бас нөхөр ёсны сануулга зөвлөлгөө өгөх ёстой гэж бодоод түүний алдсан хуучин дэглэмийг дахин хэвээр босгох гэж олон удаа оролдож үзсэн билээ. Түүний учир нэг өдөр хүрэлцэн очоод, хөрөнгө аж ахуйн дансыг нээж тэр луйварчин даргыг дуудаад Иван Петровичийн дэргэд, дансыг байцаан үзэхэд залуу эзэн, анхандаа намайг дууриан их л хичээнгүйлэн анхаарч суугаад, дансыг бодоход, сүүлийн хоёр жилд тариачны тоо нэмэгдээд, мал, шувуу тэжээврийн тоо даанч их хорогдсон байдал гарч ирсэнд Иван Петрович тэр анхны мэдээг сонссон төдийхнөөр зогсоод цаашид намайг сонсохоо байж нэг мэдэхэд намайг өнөөх луйварчин даргад юм чандлан тулгаж нягтлан байцаасаар их л мухардуулж үг дуугүй болготол Иван Петрович, харин сандал дээрээ хурхиран бөх гэгчээр унтаж суух нь тэрээ. Түүнээс хойш би тэр хүний аж ахуйн хэрэгт оролцохоо байгаад тэнгэр бурхан мэдвэл мэдэгдээ гээд зоргонд нь тавьсан билээ.
Гэвч түүнээс болж бидний найртай харилцаа эвдэрсэнгүй. Учрыг хэлбэл миний бие, манай нийт залуу тайж нарт нэг адил байдаг, түүний сул назгайн гэмийг өрөвдөж Иван Петровичид үнэн сэтгэлээс дуртай байдаг билээ. Ерөөс ч тийм шударга номхон хүнийг өрөвдөн дурлахгүй нь аргагүй байж билээ. Иван Петрович ч бас намайг нас ахмад гэж хүндэтгэж, над үнэн сэтгэлтэй байдагсан. Бид хоёр зан авир, санаа байдал тэс ондоо боловч миний хонгор цагаан яриаг тэр хүн их л эрхэмд үзэж нас бартлаа бараг өдөр бүр надтай уулздаг байлаа.
Иван Петрович их л бор байдалтай, элдэв илүү ужиг зангүй, би ер түүний ам халамгай байхыг огт үзсэнгүй (Манай газар тийм хүн гэдэг бол гайхалт ховор юмны нэгдээ.) Эмэгтэйчүүдэд тун их дуртай боловч бас хүүхэн хүн шиг ичимтгий билээ.1
Таны захидалд дурдсан тэр хэдэн туужаас гадна Иван Петрович, бас өдий төдий тэмдэглэл үлдээсний зарим нь над бий. Заримы нь түүний нярав эмгэн гэрийн элдэв хэрэглэлд зарж үрэн таран хийж ээ. Жишээ нь, Ноднин жил байшингийнхаа хамаг цонхыг зохиож төгсөөгүй нэг романаар нь наачихсан байсан билээ. Нэр бүхий тууж нь тэр хүний анхны туршиц байсан бололтой. Иван Петровичийн ярихыг сонсвол тэр туужийн их төлөв нь үнэтэй болоод олон хүнээс сонссон гэнэ билээ.2
Гэвч туужийн дотор гардаг нэрийг бараг тэр хүн өөрөө зохиогоод, харин айл тосгоны нэрийг манай хавь нутгийн нэрээс хэрэглэжээ. Миний тосгоны нэр ч тэнд гардаг байх. Гэвч тэр нь муу санаагаар тэгсэн хэрэг биш, зохиох чадал мөхсөөс болсон хэрэг.
Иван Петрович 1828 оны намар салхинд цохиулж даарснаасаа болж халуурч өвдөөд, манай хушууны эмч, хэдийгээр ялангуяа эвэр ургах мэтийн архаг өвчинд сүрхий хүн боловч аргалж чадсангүй, нас барсан билээ. 30 насандаа миний гар дээр амьсгалаа хураагаад, Горюхин тосгоны сүмд эцэг эхийн яс оршуулсан газрын хавьд нутаглуулсан билээ.
Иван Петровичийн бие нуруу дунд зэрэг, нүд бор, үс шар, хамар шулуун, царай цагаан бөгөөд эцэнхэр ажээ.
За, эрхэм ноён минь, хөрш агсан найзын аж байдал эрхэлсэн ажил төрөл, зан авир, зүс царайн тухайн миний мэдэх юм иймэрхүү л байна даа. Хэрэв та миний энэ захидлаас өлгөж авах юм олбол миний нэрийг хэрхэвч битгий дурдаарай гэж гуйя. Учрыг хэлбэл би хэдийгээр зохиолч нарыг хүндэтгэж, дуртай байдаг боловч өөрийгөө зохиолч хэмээгдэж явахыг дэмий юм, миний өтөлсөн насанд ч зохимжгүй гэж үзэж байна.
Үнэн сэтгэлээсээ хүндэтгэн ёслох зэргийг гүйцэтгэгч

1830 оны 11 дүгээр сарын 16.

Баярлаж ханашгүйн тосгон (Ненарадов)-д байхдаа бичив гэжээ. Манай зохиогчийн хүндэт нөхрийн хүслийг дагах нь зүйтэй гэж бодоод, бидэнд мэдээ хүргэн ирүүлсэн тэр хүнд гүнээ баяр талархлыг илэрхийлэн, уншигч авгай нар, тэр мэдээ зүйлий нь үнэн цагаан сайхан сэтгэлээр бичсэнийг эрхэмлэн үзэх бол уу гэж горьдож байна.

А. П.

1 (Үүнд түүний явдлын тухай инээдэмтэй нэг үг бий боловч, тэр хошин үгийг бид үүнд оруулсангүй. Гэвч Иван Петрович Белкиний нэрд хор болох юм тэр хошин үгэнд байхгүй гэдгийг уншигч авгайн өмнө илэрхийлнэ).

2 Ноён Белкиний тэр туужийн эх бичгийг үзэхэд: тууж тутмын эхэнд нь тийм тийм хүнээс сонсов гэж нэр цолыг хүртэл зохиогч еөрийн гараар тэмдэглэн бичсэн зүйл бий. Сонирхон судлагчдын бахыг хангах гэж түүнийг сийрүүлбэл: Бошхыг цолт зөвлөх түшмэл А. Г. Н хэлж өгсөн байжээ. Буудалцсаныг дэд хурандаа И. Л. П авсчныг дэлгүүрийн худалдагч Б. В, шуурга, тариачин авгайг К. И. Т гэдэг хүүхэн хэлж өгсөн байжээ.



БУУДАЛЦСАН НЬ / орос эх нь/

Бид буудалцлаа. Бартынский

Би түүнийг дуэлийн эрхээр буудаж алахыг андгайлав.

(Түүнийг дахин нэг удаа буудах ээлж над хоцров)

Үдшийн цаг, цэргийн буудал дээр

I

Бид тэр нэгэн газарханд оршин байв. Армийн офицерын явдлыг хэн бүхэн мэднэ. Өглөө номын сургууль хийж, дараагаар морин сургууль үйлдээд, хорооны даргынд буюу еврей нарын гуанзанд үдийн хоол иддэг. Үдэш, жимсэнд хандалсан дарс ууж, хөзөр нааддаг. Манай тэнд, оролтой айл огтгүй, залуу хүүхэн нэг ч үгүй. Тэгээд албан хувцаснаас өөр юу ч үл үзэгдэх тус тусын гэрт харилцан цуглардаг байлаа.
Бидний дунд энгийн хүн ганцхан байж билээ. Түүний нас 35 орчим тул бид түүнийг ахмад хүн гэж хүндэтгэн үздэг байв. Түүний хал үзсэн нь манийг бодвол их л илүү, хэвшсэн бодонгуйрал, хатуу сэтгэл, хортой хурц хэл бидний залуусын ухаанд хүчтэйгээр нөлөөлдөг байв. Ямар нэгэн нууц явдал түүний хувь зохиолыг хүрээлжээ. Орос хүн бололтой авч, гадаадын нэртэй урьд морин цэрэгт алба хааж, азтай хийморьтой явтлаа, албанаас огцорч, өчүүхэн гацаанд ядуулаг байдалтай, гарз сүйтгэл ихтэйгээр суудаг болсны шалтгааныг хэн ч мэдэхгүй байжээ. Элэгдсэн хар хүрэм өмсөж, ямагт явган явдаг мөртөө, манай хорооны офицер цугаарт ширээ засдаг байлаа. Хоол нь хэдийгээр халагдсан цэргийн үйлдсэн хоёр гуравхан зүйлийн төдий боловч харин шампан дарсыг мөрөн мэт бялхуулдаг байжээ. Түүний хөрөнгө чинээ, олз орлогыг хэн ч үл мэдэх ба хэн ч энэ тухай зориглож лавладаггүй билээ. Түүнд байгаа номын ихэнх нь цэргийн тухай, бас роман түүх бөгөөд бусдад түүнийгээ уншуулахаар өгөх дуртай боловч, гэдрэг ер нэхэмжлэхгүй билээ. Түүнчлэн бусдаас ном аваад ер буцааж өгдөггүй зантай хүн байжээ. Тэр хүн ихэвчлэн гар буугаар буудах сургууль хийж, тасалгааны туургыг сумаар сийчсэн нь зөгийн үүр сархинаг мэт болжээ. Суусан, муу шавар байшингийн ганц чимэг нь гэвэл өдий төдий гар буу цуглуулсан цуглуулга байжээ. Үүний буудахын цэцнийг өгүүлбэл үнэхээр итгэшгүй. Тэр хүн малгайн дээр зүрж тавьж буудъя гэвэл, за гэж толгойгоо тавьж өгөхөд манай хорооны хэн ч үл татгалзах байсан билээ. Бид буудалцах зуршлыг ямагт ярилцдагсан. Тэгэхэд Сильво (гэдэг тэр хүн) хөндлөнгөөс хүний ярианд ер оролцдоггүй, хүнтэй буудалцаж явсан уу? гэж асуухад дуртай дургүй цухас хариулах авч чухам нарийныг илчлэхгүй, үзтэл тийм яриа, асуудалд их аягүй байдаг байдалтай билээ. Аюултай цэцэн бууддагаараа ямар нэг золгүй хөнөөл хайргүйгээр үйлдсэн нь түүний сэтгэлд байгаа биз гэж бид боддогоос гадна, түүнийг аймтгай мохдог гэмээр ямар нэг сэжиглэл манай сэтгэлд төрсөнгүй. Ерөөс ганцхан гадаад байдлаар ч гэсэн, тийм сэжиглэлийг зайлуулах хүн байдаг шүү дээ. Гэтэл санамсаргүй гарсан нэг тохиолыг бид цугаараа гайхсан билээ. Нэгэн цагт бидний арваад офицер хүн Сильвогийн гэрт хоол идэж, архи уудаг ёсоороо буюу үлэмж ихээр уугаад хоолны хойно гэрийн эзнийг хөзөрдье гэж шалсанд тэр хүн бараг нааддаггүй учир үгүй гэж удтал маргасан авч эцэст хөзөрдөхийг зөвшөөрөн, ширээн дээр тавин цаас гарган хаяж хөзрийг гаргуулан аваад хуваахаар суув. Бид түүнийг тойрон наадаж эхлэв. Сильво наадахдаа дууг бүрмөсөн хураадаг зантай, марган хэрэлдэх, тайлбарлан ярилцах гэж ергүй. Хөзөр татагчид хонжсон мөнгийг дутуу авбал, даруй үлдэгдлийг нөхөн төлж өгөх буюу тусгайлан тэмдэглэнэ. Түүнийг бид нэгэнт мэдэх учир дураараа аашлахад хөндөлдсөнгүй. Харин саяхан бидэн дээр шилжиж ирсэн нэг офицер байв. Тэр хүн самуурч илүү өнцгийг тоолсонд Сильво цэрд авч өөрийн заншлаар дансыг тэгшитгэв. Тэр офицер, Сильвоог эндэв гэж тайлбарлан хэлэлцэвч цаадахь нь дуугүйгээр хөзрийг хувааж л байв. Тэр офицер унтууцаад дэмий тэмдэглэн бичсэн гэж бодсоноо сойз авч арчсанд Сильво цэрд авч бас дахин тэмдэглэв. Архи, тоглоом, нөхдийнхөө инээдэмд халамцсан тэр офицер биеэ ихэд доромжлуулав гэж бодоод агсамнахдаа ширээн дээрээс лааны гуулин суурийг шүүрэн авч Сильвоог шидсэнд тэр завдан бөхийснөөр арайхан эс цохигджээ. Үүнээс бид бүгдээр сандраад Сильво босож, уурласандаа зэвхий цагаан царай гарган нүдээ гялалзуулж, «Ийм юм манайд болсон нь тэнгэр таныг ивээжээ. Эрхэм ноён та зайл» гэв.
Үүнээс юу болохыг бид дамжиггүй мэдээд шинэ нөхөр нэгэнт алагдав гэж санав. Банк баригч ноён та доромжлогдсон гэж үзвэл аль таалалтайгаар хариулахад, миний бие бэлхэн гэж тэр офицер өчиж билээ. Тэгээд бид хэдэн минут тоглосон авч гэрийн эзэн ер наадах байдалгүй болсныг мэдээд, хойно хойноосоо цувран гарч, нэг хүний орон тоо хурдан гарах нь гэж ярилцсаар гэр гэртээ тарцгааж билээ.
Маргааш нь морин сургууль хийж байхад хөөрхий ахлах дэслэгч маань амьд байна уу даа гэж байтал, тэр маань хүрч ирээд чи амьд уу? гэж өөрөөс нь асуутал Сильвоогоос ямар ч мэдээ сураггүй гэж хэлэв. Бид гайхаж Сильвогийн гэрээр очвол хашаан дотроо, хаалган дээрээ хөзрийн тамгыг нааж буудсан сумны нүх уруу сум тоолон буудаж байв. Манийг хуучин янзаараа талархан оруулаад өчигдрийн хэргийг огт дурдсангүй. Тэгсээр бас гурав хонов. Ахлах дэслэгч маань амьд хэвээр байв. Бид гайхахдаа Сильвоог түүнтэй үзэлцэхгүй нь үү дээ гэж бие биеэсээ асуулцаж байтал Сильво ер тулалцсангүй. Харин ч тэр офицерийн хэдэн үгээр учирлан хэлснийг сонсож сэтгэл нь ханаж тайтгарсан билээ.
Тэр нь залуусын сэтгэлд түүний биеийг хүнд муутай болгожээ. Залуус, баатарлаг зоригтойг хүний нэр хүндийн дээд туйл гэж бодож гэмтэй сэвийг түүгээр уучлан тайлдаг болоод зориг дутууг ер уучлан үл үзнэ. Гэвч тэг тэгсээр тэр хэрэг мартагдаж Сильво хуучин эрхшээлийг дахин олж авсан билээ.
Ганц би түүнтэй дотнолж чадахгүй болов. Би төрөлхийн романтик сэтгэлтэй болохоор үүний урьд оньсого мэт явдалтай, ямар нэгэн нууц хэргийн манлайлагч бололтой энэ хүнд юу юунаас илүүгээр татагдан явсан билээ. Тэр надад их л амрагласан нь мөн ч надтай хэлэлцэхдээ хортой хагарал үгээ ер гаргадаггүй. Зүйл зүйлийн юмыг ер бишийн сайхнаар ярьдагсан. Гэтэл мөнөөх золгүй үдшээс хойш түүний сүр туяа нь будангуйраад түүний муугаас болж, эс угаагджээ гэдэг санаа намайг үл орхих тул түүнтэй урьд адил харилцахад тотгор болж, түүний харахдаа би таатай биш байв. Сильво нэн ч ухаантай, олныг үзсэн хүн тул миний санаж байгааг ажиглахгүй мөн түүний шалтгааныг мэдэхгүй байж чадсангүй. Тэгээд, түүнээс болж сэтгэл нь гомдсон бололтой, надтай учрыг тайлбарлан хэлэлцсүгэй гэдэг эрмэлзэл бийг би мөн ч хоёр удаа ажиг авсан авч миний бие түүнээс зайлсхийснээр Сильво ч надаас холдов. Цаашид Сильвотой зөвхөн нөхдийн дэргэд уулзаж байх болоод, бид хоёрын урьдын эрээгүй яриа тасарсан билээ.
Нийслэлийн сэтгэл алмайрсан хүн, бяцхан хот, гацаа хүн хүний сонирхох болсон зүйлийг мэдэхгүй. Жишээлбэл шуудан ирэх өдрийг хүлээхийг өгүүлбэл, ангараг, сугар гаригт манай хорооны бичгийн газар офицер дүүрэн цугларч, зарим нь мөнгө, зарим нь захиа, зарим нь сонин бичгийг хүлээнэ. Дугтуйг дандаа тэр дор нь задалж сониныг хүүрнэлдэх нь бичгийн газрыг нэн ч хөгжилтэй болгоно. Сильво, манай хорооны нэр дээр захиа хүлээн авдаг тул мөн л тэнд байлцана. Түүнээс нэг өдөр Сильво нэг дугтуйтай захиаг хүлээн авмагц, туйлын хүлээж ядсан байдлаар битүүмжийг яаран урж задлав. Тэр захиаг уншихад нүд нь гялбалзан гятлганана. Офицерууд тус тусын захиаг унших тул түүнийг анхаарсангүй. Гэтэл Сильво тэдний зүг «Эрхэмүүдээ! Миний бие нэн даруй явах учир тохиолдсон тул энэ шөнө мордоно. Та нар манайд сүүлийн удаа хоол идэхийг татгалзахгүй биз гэж найдна» гэж дахин дахин хэлээд, миний зүг хандаж «Та заавал ирээрэй» гээд яаран гарав. Бид цугларахаар хэлэлцээд тус тусын зүгт явцгааж билээ.
Сильвогийн гэрт тогтсон цагтаа хүрч очвол манай хорооныхон бараг бүгдээр байв. Сильво хамаг хогшил зүйлээ нэгэнт хурааж засаад багласан нь гагцхүү буугийн суманд цоочигдсон нүцгэн туурга үлджээ. Бид зассан ширээг тойрон суугаад гэрийн эзэн нэн их хөгжөөнтэй байсан нь бидэнд даруй халдварлан шилжжээ. Лонхны бөглөө минут бүр пид хийж үсрээд, шил хундганд хөөс зогсолтгүй шуугив. Бид бүгдээр, явах хүнийг замдаа сайн сайхан явж хүрсүгэй гэж элдэв зүйлийн өлзийтэй үгсийг хэлж ерөөл тавив. Нэгэнт үдэш орой болсон тул ширээний дэргэдээс босож малгайгаа авах тухайд Сильво цугаартай салалцахын мэндийг солилцохын үес хараахан үүд гарахын сацуу миний гараас барьж зогсоод «тантай ярих хэрэг байна» гэж сэм хэлсэнд би хоцров.
Зочид явж бид хоёр үлдээд, бие биеийн эсрэг хандан сууж, дув дуугүй ганстай тамхиа татлаа. Сильво их л зовнисон ажээ. Түүний даажигнах мэт хөгжөөнтэй байдлын ор мөр ч эс үлджээ. Түүний будангуй цонхигор царай, гялтганасан нүд, бас амнаасаа гаргаж байгаа утааг үзвэл жинхэнэ шулмасын дүртэй ажээ, Хэдэн минут өнгөрсний дараа Сильво дуу гарч «Бид хоёр дахин огт уулзахгүй байж ч болно. Салахын өмнө би танд тайлбар үг ярихыг хүссэн билээ. Намайг бусдын саналыг төдий л хүндэтгэдэггүй гэж та ажигласан байж болно. Гэвч би танд хайртай учир таны сэтгэлийн дотор шударга бус сэтгэгдэл орхиход төвдөхгүй» гэлээ.
Тэгээд ярихаа зогсож гансандаа тамхи хийв. Би нүдээ доош хандуулж дуугүй суув. Тэгээд, Сильво бас цааш өгүүлэх нь:
«Тэр согтуурсан галзуу Р-ээс хариу эс авсанд та их гайхсан биз. Зэвсгийг сонгох эрхтэй учир түүний амь миний гарт байсан юм. Харин миний аминд ямар ч аюулгүй байсныг та мэднэ. Би өөрийн энэрэнгүй сэтгэлээр тэгсэн гэж болох боловч, худал хэлэхийг дурлахгүй. Би өөрийн аминд огт аюулгүйгээр Р-ийг шийтгэж чадах байсан бол түүнийг яавч уучилж чадахгүй байсан билээ» гэхэд би гайхсан маягтайгаар Сильвоог харав.
Тэгж үнэн үгээ хэлсэн нь над эвгүй болов. Цааш нь Сильвоо үргэлжлэн хэлсэн нь:
«Мөн. Тийм. Би өөрийгөө үхэх аюулд оруулах эрхгүй байсан. Зургаан жилийн өмнө би хацраа алгадуулсан авч миний дайсан одоо амьд байна» гэв.
Үүнээс миний сонирхол туйлдаа хүрч түүнээс асуусан нь «Та түүнтэй тулалцаагүй юу? Лав нэг учир шалтгаанаар салж явсан биз» гэвэл түүний хариулах нь: «Би түүнтэй тулалцсан. Бид хоёрын халз тулааны дурсгал энэ байна» гээд босож нэг цаасан хайрцгаас алтан цацагтай, хошоотой улаан малгай (франц нар энэ малгайг Bonnet de police буюу цагдаа малгай гэж нэрлэнэ) гаргаж өмсөв. Тэр малгай нь магнайнаас дээш хоёр ямх зайтай буугийн суманд цөм цохиулсан ажээ.
Түүнээс Сильвогийн ярих нь: «Би... дугаар морин цэргийн хороонд алба хааж байсныг та мэднэ. Миний зан аашийг та мөн мэднэ. Би тэргүүнд манлайлан явж сурсан хүн. Залуудаа би түүнийг бахдал болгодог байлаа. Бидний үед дүрсгүй загнахыг хавтай хэрэг болгодог байлаа. Би цэргийн дотор хамгийн дүрсгүй нь байсан. Бид архи уухаар гайхуулж, Денис Давыдовын магтсан сайн эр Бурцовоос1 илүү уудагсан. Манай хороонд халз тулаан минут бүр тохиолдоно. Би тэр бүрд гэрчээр буюу биеэр оролцож байсан билээ. Нөхөд над хайртай, харин ямагт солигдон агч хорооны дарга нар намайг өөдөлшгүй этгээд гэж үздэгсэн.
Би тайван (буюу тайван бус)-аар алдар цуудаа эрэмшиж явлаа. Гэтэл манай хороонд баян сурвалжит гэрийн нэг залуухан хүн (түүний нэрийг хэлэхийг үл хүснэ) орж ирэв. Би төрснөөс хойш тийм заяатай сайхан хүнтэй тохиолдсонгүй билээ. Түүний бие нас залуу, ухаан сэргэлэн, өнгө үзэсгэлэн, галзуу мэт хөгжөөнтэй, зориг чанга, ямар ч зүйлд сэтгэл үл зовних агаад алдар нэр дуурьсалтай, тоглож мэдэхгүй болоод, хэзээ ч үл дуусах мөнгө хөрөнгө бүрэн төгөлдөр байгаа нь бидний дунд ямар байдалтай болохыг та санаандаа бодож үз. Түүнээс болж миний манлайлан тэргүүлэх байдал гуйвахад хүрэв. Миний нэр алдрыг сонсоод тэр, надтай нөхөрлөхийг нэг удаа эрсэн боловч би түүнийг хүйтнээр угтсан тул түүний бие ер гашуудсангүй надаас холдлоо. Би түүнийг дайсан мэт үзэх болов. Түүний амжилт тус хороонд мөн нийт эмэгтэйчүүдийн дунд үлэмжхэн болох тутам миний сэтгэл их эвдэрч би түүнтэй хэрүүлийг эрэлхийлэх болов. Миний хэлсэн шог шүлэгний хариуд тэр түүнээс улам хурц шог шүлэг дор нь зохион хэлдэг байв. Түүний шог шүлэг зугаатай миний үг хорсолтой байжээ. Эцэст нэг өдөр Польшийн газрын эзний гэрт найр хурим болж байхад бүх эмэгтэйчүүд тэр залууд анхаарал тавьж, ялангуяа надтай холбоотой байсан гэрийн эзэгтэй, түүнийг их л сонирхож байхыг үзээд тэр хүний чихэнд нэг бүдүүлэг үг хэлсэнд тэр ихээхэн уурсаж намайг алгадав. Бид хоёр харайн сэлэмдээ хүрэлцэхийн хамт эмэгтэйчүүд муужран унацгаав. Хүн, бид хоёрыг, барьж салгаад мөн шөнө бид хоёр ч тулалцахаар явсан билээ.
Хараахан үүр гийхийн үес би өөрийн гэрч гурван хүний хамт хэлэлцэж тогтсон газар зогсоод өөрийн дайсан этгээдийг байж ядан хүлээлээ. Хаврын наран мандаж дулаарч эхлэв. Тэр хүнийг холоос үзвэл цэргийн хувцас, сэлэмтэй, явган явж, гэрч нэг хүний хамт айсуй. Бид түүнийг угтаж очив. Тэр хүн малгайдаа дүүрэн чий жимс хийж, гартаа бариад ойртож ирэв. Гэрч нар арван хоёр алхам газар хэмжив. Нэн тэргүүнээ буудах ёстой байсан авч би их уурлаж сэтгэл тогтворгүй байсан учир бууг гартаа зөв барьж чадахыг үл итгэн сэтгэлээ бага зэрэг тогтоохын тул анх буудах эрхээ түүнд шилжүүлэх гэсэнд тэр маань үл зөвшөөрөв. Бид сугалаа хийхээр шийдвэрлэж шоодсонд нэгдүгээр нь үргэлж заяатай болох түүнд таарав. Тэр шагайгаад буудахдаа миний малгайг нэвт буудав. Миний буудах ээлж болов. Түүний амь сая миний гарт оржээ. Би түүнийг ширтэн харж зовнисон сандарсаны ул мөр үзэгдэх бол уу гэж ажиглавал тэр гар буугийн аманд зогсож, малгайнаасаа боловсорсон жимсийг сонгон авч идээд ясы нь миний дэргэд хүртэл тургиж байв. Түүнийг тийнхүү тайван байхыг үзээд би галзуурсан мэт уурлав. Түүнийг амиа огт хайрлахгүй байхад би түүний амийг бусниулахад ямар ашиг байх вэ? гэж бодоод буугаа доош тавьж «Та одоо үхэх чөлөөгүй мэт байна уу? Та өглөөнийхөө хоолыг идэж байгаа тул би саад хийхийг үл хүснэ» гэвэл: «Та над ер саад хийсэн зүйлгүй. Буудаж хайрлана уу. Гэвч та өөрийн тааламжаар бологтун. Танай буудах эрх танд үлдэнэ. Би хэзээ ч бэлхэн байна» гэв. Би гэрч нарын зүг хандаж одоо би буудахыг үл хүснэ гэсэн тул бид хоёрын тулалдаан түүгээр төгсжээ.
Тэгээд би албанаас халагдаж энэ газар зайлан ирээд өшөөгөө авахыг үл бодсон өдөр одоо хүртэл над нэг ч үгүй билээ. Одоо цаг нь болов гээд, Сильво өврөөсөө өглөө хүлээж авсан захидлаа гаргаж, над уншуулахаар өгөв. Москвагаас нэг хүн (түүний хэргийг эрхлэх төлөөлөгч мэт)-ээс бичсэн нь: «Мэдээ бүхий этгээд залуу сайхан охиныг даруй эхнэр болгож авна» гэжээ.
Сильво «Энэ мэдээ бүхий этгээд хэн болохыг та мэдэж байгаа байх. Би Москва орно. Гэрлэх хуримныхаа өмнө үхэхийнхээ урьд жимс идэж байсантайгаа адил сандрахгүй тайван хүлээх эсэхийг нь үзье» гээд босож малгайгаа шалан дээр хаяад тасалгааны дунд сараалжны дотор яваа барс мэт нааш цаашаа алхлав. Би ер хөдлөлгүй сууж түүний хэлснийг сонсоход жигтэйхэн олон янзын харилцан адил биш зүйл сэтгэлийг долгилуулж байв.
Зарц хүн ирж морь бэлхэн болов гэсэнд Сильво, миний гарыг чанга барьж бид харилцан үнсэлцэв. Тэр тэргэнд суусан бөгөөд мөн тэргэн дээр хоёр замдаан2 хайрцаг байсны нэгэнд олон гар буу, нөгөөд хогшлоо агуулсан ажээ. Бид салахын мэндийг дахин гүйцэтгэмэгц морьд нь харайлган одов.

II

Түүнээс хойш хэдэн жил өнгөрөв. Миний бие гэрийн байдлыг аргагүй дагаж Н... гэдэг хошуун дахь нэг муу гацаанд шилжин суув. Би гэрийн аж ахуйгаар оролдовч өөрийн урьдын үймээнтэй бөгөөд санах бодох юмгүй явсныг сэмхнээ санаа алдан бодсоор байв. Хаврын ба ялангуяа өвлийн үдшийг ганцаараа өнгөрүүлэн идээших нь над хамгийн бэрхтэй байсан билээ. Тосгоны даргатай ярилцах буюу ажилд мордон явах, эсвэл шинэ барилгыг эргэж тойрон үзэх зэргээр ингэс тэнгэс хийж үдийн хоолны цагийг арай хүргэх боловч бүрий барий болохын цаг би хайшаа яахаа огт үл мэднэ. Шүүгээний дотор, тавиур дээрх цөөн номыг чээжээр мэдэх болов. Гэрийн түлхүүр баригч нярав эмгэн Кириловна мэддэг бүхий л явган үлгэрээ хэлж гүйцээд хөдөөний эхнэрийн дуулах нь миний уйтгарыг хөдөлгөдөг байв. Амталсан жимсний архийг уувал толгой өвдөнө. Бас ч өөрийн биеийг уйдаж гашуудахын эцэст адгийн муу архич болох бий дээ гэж болгоомжлов. Тийм архичийг би харьяат хошуундаа олныг үзсэн билээ. Манай ойр хавьд ярианы ихэнх нь зогисох, санаа алдах хоёроос өөр юмгүй, хоёр гурван тийм архичийнхээс бус айлгүй билээ. Тиймийн тул ганцаараа байсан маань дээр байлаа.
Манай тэндээс дөрөвний газар Б... гүнгийн хатны баялаг эдэлхүүн газар бий боловч, тэнд гагцхүү гэрийн дарга сууна. Гүнгийн хатан... өөрийн газар тариаланг үзэхээр айлчлан ирсэн нь зөвхөн нэг удаа анх эрд гарахын жилд бөгөөд тэгээд мөнхүү газар нэг сараас илүүгүй суусан юм. Гэтэл миний бие шилжин ирж суусан эсэргэн хавар сонсвол гүнгийн хатан нөхрийнхөө хамт зуны улиралд гацаанд ирнэ гэж ярилцав. Үнэхээр ч тэд зургадугаар сарын эхээр ирэв.
Баян айл хөршийн ирэх нь гацаанд суугчдад их эрхэм цаг буюу газрын эзэд тэдэнд зарагдах хүмүүс энэ тухай хоёр сарын урьдаас ярилцаж гурван жил өнгөртөл үргэлжлэн хүүрнэлдэв. Залуу сайхан хөрш эмэгтэй ирнэ гэдэг мэдээ сонсоод би үнэндээ их л сонирхож, тэднийг үзэхийг нэн ч хүлээн ядсаар, ирсний нь дараахи сайн өдөр үдийн хоолны хойно тэр тосгоньг зүг мордож тэдний айл саахалт суугаа хөрш бөгөөд бүхий л эрхийн дор зарагдах зардас болж гэгээн царайтай танилцаар ирлээ гэж уулзахаар очив. Зарц нь намайг гүнгийн өргөөний нэг тасалгаанд удирдан оруулаад миний тухай сонсгохоор очив. Тэр уужим сайхан тасалгааны байдлыг үзвэл аль болох зүйл бүрийн ганган хээнцэр эдлэлээр гоёмсоглон чимжээ. Туурганы тус ном, дэвтэр өрсөн шүүгээ байж, тус бүрийн дээр хүрлээр үйлдсэн чээж хөргийг тавьжээ. Гантиг зуухан дээр том толь байна. Шалыг ногоон цэмбээр хучиж хивс дэвсжээ. Би өөрийн муу гэрийн мухарт сууж, гоё ганган хээнцэр зүйлээс төсөөрөөд бусдын баялгийг хэдий нь үзсэнгүй билээ. Түүнээс миний бие хиртхийн гүнгийн биеийг хүлцэн хүлээх нь даруй хөдөөний хэрэг гуйгч сайдын ирэхийг хүлээхтэй адил. Хаалга нээгдмэгц гучин хоёр насны орчим овортой үзэсгэлэн жавхлан төгөлдөр нэг эр орж ирэв. Гүнтэн надтай хөнгөмсөг бөгөөд найртайгаар учрав. Би зүрх орохыг чармайж урьдаар биеэ таниулахыг хичээсэн авч тэр надаас өрсөв. Харилцан суусны хойно түүний ярих нь эрээгүй болоод эетэй болохуйяа зэрлэгшсэн бишүүрхүү минь төдөлгүй арилж өөрийн байдал ерийн янзанд орж байтал гэнэт гүнгийн хатан орж ирэхэд, харин урьдынхаас улам илүү сэтгэл хямарна. Үнэхээр үзэсгэлэнтэй гуа хатан ажээ. Гүн намайг танилцуулсанд тавиун байхыг хүссэн минь биеэ албадсангүй байдлыг гаргахыг хичээх тутам улам аягүй болсонд над биеэ сэргээн засах чөлөө олгож шинэ танилцсан улстай дасгахын зав өгөх гэж тэр хоёр хоорондоо ярилцан айлын сайн танил хүний адил үзэж ямар ч эрээгүй байв. Тэр завсар би хойш урагш сэлгүүцэн явж ном зургийг үзэв. Зургийг би үл мэдэх авч нэг зураг миний анхаарлыг татав. Тэр зураг Швейцарь орны ямар нэг үзэгдлийг үзүүлжээ. Би түүний сайхан урлагийг гайхсан нь бус харин тэр зураг бие бие дээр туссан хоёр сумны ортойг гайхав. Түүнээс би «Энэ юутай сайн буудсан юм бэ?» гэж гүнгийн зүг эргэн харж хэлэхэд «Тийм ээ!» гээд хариу хэлэх нь «үүнийг маш гайхамшигтай бууч бууджээ. Харин та сайн бууддаг уу?» гэхэд нь би яван явсаар өөрийн төсөөлөх зүйлийг ярьсанд баярлахдаа «зүгээр» гэж хариулаад бас «занг мэдах гар буугаар гучин алхам газраас хөзөр дээр алдахгүй байхаа» гэсэнд гүнгийн хатан их л анхааралтай байдлаар «Нээрээ юү?» гээд «миний нөхөр харин чи гучин алхам газраас хөзрийг онох уу?» гэхэд гүн «нэг цагт» гээд хэлэх нь: «Би үзнэ ээ, би ч мөн буудахдаа тийм муугүй буудаж явсан юмсан. Гэвч гар буу барилгүй дөрвөн жил боллоо» гэсэнд би «Ай, тийм бол гүн еэ хорин алхам газраас хөзөр үл ононо» гэж мүрийцвэл болно. Юу гэвэл гар буу бол өдөр бүр буудах сургууль хийж байхгүй бол болдоггүй юм. Үүнийг би туршлагаар олж мэдсэн хэрэг. Би хороондоо сайн буудагчийн нэг гэгдэж явлаа. Нэгэн удаа буугаа засуулж би бүхэл сар гар буу барьсангүй. Тэгээд эрхэм та юу гэж бодно. Би дахин буудаж эхлэхдээ хорин таван алхам газраас лонх буудахдаа дараа дараагаар анх дөрөв алдсан билээ. Миний дэргэд байсан алиа, хэлэмгий нэг сумангийн дарга «дүү минь, архины лонхонд аймшиггүй халдаж чадахгүй байна уу» гэж билээ. Ер буудах сургууль тасалдуулбал буудаж чадахаа байчдаг юм билээ. Миний олж тохиолдсон хамгийн сайн нэг бууч өдөр бүр хоолны өмнө цөөндөө гурван удаа бууддаг байсан. Тэгж буудахаа тэр хүн хундага архи мэт ёсчлон гүйцэтгэдэг байсан» гэж ярихад гүн, хатан хоёр намайг яриатай болов гэж их л баясав.
Гүн надаас «тэр хүн аль зэрэг бууддаг байсан бэ?» гэж асуув. «Ай түүнийг хэлбэл туурган дээр ялаа суухыг үзмэгц, хатан та мишээж байна уу? Тэнгэр минь, түмэн үнэн. Ялаа үзмэгц Кузькийг гар буу аваад өг гэж хашгирдаг байжээ. Кузька түүнд цэнэглэсэн гар буу авчирч өгмөгц пас хийлгэн ялааг туурганд шигтгэдэг байлаа» гэж ярихад гүн «Энэ үнэхээр гайхалтай. Тэр чухам хэн гэгч вэ?» гэхэд нь би Сильво гэдэг хүн байсан гэхэд гүн «Сильвоо» гээд дуу алдаж суудлаасаа шилжин «Та Сильвоог таних уу?» гэж асуухад би «Гүн еэ, би танилгүй яах вэ. Бид түүнтэй их л дотно байсан. Тэр манай хорооныхонтой ах дүү, нөхөр ханийн адил байсан хүн. Нэгэнт мэдээ сураггүй болсоор одоо таван жил болж байна. Харин, гүн еэ түүнийг таних уу?» гэсэнд гүн «танина. Сайн танина. Тэр та нарт нэг хачин явдлыг ярьсангүй юу?» гэхэд нь би «Тэр, нэг найр дээр ямар нэг балмад хүнд алгадуулсан явдал биш үү?» гэвэл гүн «Тэр хүн тэр балмадын нэрийг танд хэлсэн үү?» гэж асуув. Би «Үгүй, хэлсэнгүй» гээд учрыг нэгэнт мэдээд «өршөөнө үү би мэдсэнгүй... Тэр хүн харин гүн еэ та биш биз дээ?..» гэвэл гүн «Би мөн» гэж сэтгэл машид догдолсон байдлаар хэлэх нь «буудуулсан зураг бол бид хоёрын сүүлчийн учралтын дурсгал юм» гэтэл гүнгийн хатан «Тэнгэр өршөө. Түүнийг бүү яригтун. Би сонсохоос айж байна» гэсэнд гүн «үгүй би ярьж өгье. Энэ хүний нөхрийг хэрхэн хорсгосныг энэ хүн мэдэг. Бас Сильво надаас яаж өшөөгөө авсныг мөн мэдэг» гээд сандлыг ойртуулсанд би тавтайгаар сууж доорхи өгүүллийг талархан сонсов.
Гүнгийн хэлэх нь «таван жилийн өмнө би эхнэр авлаа. The honey moon (балт сар) гэгч анх сард би энэ гацаанд, энд суулаа. Энэ гэрт би нэг насны хамгийн жаргалтай цаг ба олноос онц туйлын шаналгыг үзсэн билээ.
Нэг үдэш бид морь унаж зугаацаж билээ. Эхнэрийн морь эрхчихсэнд айн над цулбуураа өгч хөтөлгөн өөрөө гэрийн зүг явган одов. Би урьдаар хүрвэл манай хаалганы тус аяны тэрэг харагдав. Сонсвол миний тасалгаанд нэг хүн намайг хүлээх бөгөөд нэрээ үл хэлэх боловч зөндөө намайг хүлээж, уулзах хэрэг бий гэнэ.
Би мөн тасалгаанд орвол бүрэг баргийн дотор тоосонд дарагдсан сахал үс нь ургасан тийм нэг хүн зуухны дэргэд зогсон байгаа үзэгдэнэ. Би түүнд ойртон очиж царай зүсий нь танихыг хичээлээ. Гэтэл тэр хүн чичирсэн хоолойгоор гүнтэн намайг танихгүй байна уу? гэв. Би Сильво гэж дуу алдаж учрыг мэдмэгц гэнэт үс минь арзайх мэт болохын зэрэгцээ тэр хүн, буудах ээлж над хоцорсон биш үү? одоо би өөрийн удтал хүлээсэн гар буугийн цэнэгийг гаргахаар ирлээ. Чи бэлхэн байна уу? гэв. Гар буу нь түүний хажуугийн халааснаас цухуйж байлаа. Даруй би арван хоёр алхам газар хэмжээд тэр буланд зогсож эхнэрийг эгж ирэхийн өмнө хурдан буудахыг гуйлаа. Тэр алгуурлана. Бас гал гэнэ. Лаа өгөв. Би хэн хүн орж ирэн хориглуулахгүйн тул үүдийг хаагаад буудахыг дахин гуйв. Тэр хүн гар бууг сугалан авч шагайв. Би секунтийг тоолон... Би эхнэрээ бодлоо... Минут шаналгаатайгаар өнгөрөв. Сильво гарыг буулгаж хэлэх нь гар бууг чий жимсний ясаар цэнэглэсэнгүй минь тоогүй. Сум хүнд биш үү. Бид энэ халз тулаан хараахан биш. Харин аллага шиг санагдана. Би буугүй хүний зүг буу шагайж ер заншсангүй. Дахин шинээр эхэлье. Сугалаа олсон нь анх буудъя гэв. Миний толгой эргэж, зөвшөөрсөнгүй бололтой. Эцэст бид хоёр гар бууг бас цэнэглэж хоёр тэмдэгт цаас хуйлан урьд над цоо буудуулсан малгай дотор нь агуулан сугалахад түрүүлж буудахыг би сугалжээ.
Сильво, хэзээд марташгүйгээр инээн гүн чи шулмын азтай юм гэв. Тэр цагт яаснаа би мэдэхгүй. Яаж тэр намайг тэгүүлснийг мэдэхгүй. Аргагүй буудсан минь, энэ зураг дээр тусав. (Энэ үед гүн цоо буудсан зураг өөд, хуруугаараа заан нүур нь час улайжээ. Хатны царай алчуураасаа цайвтар зэвхий болжээ. Би бас тэсгэлгүй дуу алдав.)
Гүнгийн үргэлжлэн ярих нь, тэнгэр өршөөж би буудаад алдсан билээ. (Тэр үед Сильвогийн байдал үнэхээр хиртхиймээр байж) над уруу бууг шагайв. Гэнэт хаалга нээгдэж Маша орж ирээд уйлан орилон намайг хүзүүдэн унав. Түүний ирэхэд миний хамаг зориг орж «амраг хонгор хүү минь бид хоёрын тоглож байгааг чи мэдэхгүй байна уу? Юунд ингэж айв. Чи! Гарч нэг шаазан ус уугаад бидэн дээр орж ир. Би чамайг хуучин сайн нөхөртэйгөө танилцуулна» гэтэл Маша, бас ч хараахан итгэхгүй «миний нөхрийн хэлж байгаа үнэн үү?» гэж аймшигт Сильвогийн зүг харж, «та хоёр тоглож байгаа үнэн үү?» гэж лавлан асуухад «Сильво, «хатаан, энэ хүн ямагт надаар тоглож байдаг юмаа. Нэг удаа намайг алгадаж тоглосон. Бас миний малгайг цоо буудаж тоглосон. Сая намайг буудаж алдан тоглов. Одоо миний ч тоглох дур хүрч байна» гэж түүний дэргэд намайг буудахаар шагайв. Маша түүний хөлийн өмнө мөргөн унав. Би «Маша бос! Яасан ичгүүртэй юм бэ?» гэж галзуу мэт хашгиран Сильвогийн зүг «эрхэм та харин хөөрхий эмэгтэйгээр наадам болгохоо татна уу? Та буудна уу? Үгүй юу?» гэсэнд Сильво, «би буудахгүй. Үүгээр ханав. Би, чиний сандарсан айсныг үзлээ. Чамаар өөрийгөө буудуулж үзлээ. Үүгээр би ханалаа. Чи намайг дурсаж байгаарай. Чиний биеийг гэмших сэтгэлд чинь тушаасугай» гээд гарч одтол хаалганы тус зогсож миний буудсан зураг тийш эргэн хармагц бараг шагайлгүйгээр түүнийг буудаад алга болов. Эхнэр муужирч унаад гэрийн олон, Сильвоог аймшиггүй тогтоон халдахгүй гагцхүү имээх ажээ. Тэр хүн гадна саравчнаа гарч улаачийг дуудан, намайг ухаан орохоос өмнө явчихжээ» гээд гүн дуугүй болов. Анхандаа ихэд гайхаж байсан үлгэрийн эцсийг би ингэж олж сонслоо. Түүний хөлөг сайн эртэй би дахин учирсангүй. Сонсвол Сильво Александр Ипсилантийн самууны үед этерийн3 баг цэргийг удирдан яваад, Скуляний байлдаанд4 алагдсан гэнэ билээ.

Тайлбар
1 Владимир Петрович Бурцов бол тэр цагийн нэрд гарсан зугаа цэнгэл хөөцөлдөгч морин цэргийн хүн, түүнийг Денис Давыдов 1804 онд бичсэн шүлэгтээ тод дүрсэлсэн байдаг.
2 Орос хэлэнд чемодан гэдгийг монгол хэлэнд эртнээс замдаан гэдэг байжээ (орчуулагчийн тайлбар)
3 Молдав, Валахи ба Море нутагт 1821 онд түрэгийн эерэг гарсан бослогыг удирдан байсан грекийн үндэсний хувьсгалт байгууллагад оролцогсод
4 1821 оны 6-р сарын 17-нд энэ тулалдаан болжээ.

Бас нэг марзагнал

Хэрэв таны машин:

Нэг болон зургаагийн тоогоор эхэлсэн бол Даваа гаригт хөдөлгөөнд оролцохгүй.
Хоёр болон есийн тоогоор эхэлсэн бол Мягмар гаригт хөдөлгөөнд оролцохгүй.
Гурав болон долоогийн тоогоор эхэлсэн бол Лхагва гаригт хөдөлгөөнд оролцохгүй.
Дөрөв болон наймын тоогоор эхэлсэн бол Пүрэв гаригт хөдөлгөөнд оролцохгүй.
Тав болон тэгийн тоогоор эхэлсэн бол Баасан гаригт хөдөлгөөнд оролцохгүй.



гэнээ.

Эх сурвалж энд

Өвөөгийн тухай дурсахуй буюу “Өвөөгийн яриа”-ны эхлэл

Өвөөгийнхөө тухай бичиж байсан нэг бичлэгээ оруулъя. Уг нь нилээн дээр эхэлсэн юм. Өнөөдөр харсан чинь сэдэвчилж оруулахгүй бол маш их юм байгаам байна гэж санагдаад, тэгээд “Өвөөгийн яриа” гэсэн булан нээе гэж бодлоо
Миний өвөө /ээжийн аав/ Өөхийн Цэдэндорж 1920 -1923 оны орчимд одоогийн Төв аймгийн Эрдэнэ-Сант сумын нутаг Булагт гэдэг газарт төрсөн байна. Бага насныхаа тухай бидэнд /магадгүй би анзаараагүй байх/ нэг их ярьж байгаагүй юм. Би амьдралых нь түүхийг ч нэг их сонирхдоггүй өвөө маань ч нэг их ярьж өгдөггүй байж. Мань мэтэд юугаа ч ярих вэ дээ. Өвөө маань цэх шудрага зантай, зоримог, шийдэмгий, ажилч хичээнгүй, хээгүй гээд хүний сайхан чанар бүгдийг л шингээсэн сайхан буурал байлаа. Өвөөгийн тухай миний мэдэх юм гэвэл өвөө маань насаараа монгол гутал урлаж, өөрийн хийцийн олон сайхан гуталаар олон хүнийг баярлуулж явсан буянтай хүн байж дээ. Өвөөгийн хийсэн гуталыг бөхчүүд их өмсдөг байсан гэсэн. Яагаад гэвэл өвөөгийн маань хийсэн гутал жийхэд задардаггүй байж. Гуталаа хийдэг өөрийн гэсэн технологитой. Гутлынхаа түүхий эдээс бусад бүх зүйлийг гараараа хийдэг байсан юм. Багажаа хүртэл хийсэн гэж байгаа. Монгол гутал урлахад хамгийн хэцүү нь гутлын хоншоор нь гэж хэлдэг байсан. Угалзаа нарийн мяндсан утасаар оёно. Бусад хэсэгийг нь бүдүүн мяндсан утасаар оёно. Түүнийгээ бэлдэхдээ мяндсан утасаа томж байгаад замын хараар бүрж бэлэн болгоно.

Манайд Цэрэн аварга их ирдэг байсан юм. Би ч жаахан хүүхэд юугаа мэдэхэв. Нэг их том улаан хүн ирнэ. Дээлийнхээ энгэрээс пиво, архи гаргаж ирээд л уугаад байдагсан. Би гайхаад хаанаасаа ингэж гаргаж ирээд байнаа гэж боддог байж билээ. Одоо бодохнээ дээлийнхээ бүсэнд хавчуулчихаад л суугаад байдаг байсан юм билээ. Нухаж зовоодоггүй л байсан юм бх даа. Тэгээд л өвөөтэй маань хууч хөөрөөд л баахан бөх яриад л. Тэр тэгээд энэ ингээд л гээд ярих. Их л нарийн ширийн юм ярьдаг байсан шиг байгаан. Өвөө маань Мөөеө аваргатай их сүрхий байсан гэсэн. /аваргаас асуувал мэдэх л байхдаа. Энийг уншиж байгаа спортын сэтгүүлч байвал мөөеө аваргаас нэг асуугаад өгөөрэй гэж гуйх байна/. Нэг нутаг усанд төрсөн болохоор их л дотно байсан гэнэ лээ. Би амьдралдаа хоёр удаа л ухаанаа алдтал ууж үзсэн гэж ярина. Нэг удаа Мөнхбат аваргатай тэгээд хэдэн бөхчүүлтэй л гэж ярих. Тэр үед хэн нь хэн бэ гэдэгийг сайн мэддэггүй байсан байх л даа. Чингэлтэйн дэлгүүрээс аварга бид хэд нэг авдар архи аваад ууж билээ. Худалдагч нь шилгүй өгөхгүй гэсэн чинь, ах нь удаахгүй уучихаад аваад ирье гэж хэлээд авч байж билээ гэж хэлээд их хөхөрдөгсөн. Би таван шил архи ууснаа л мэдээд байдаг. Дараа нь яаж гэртээ ирснээ санадаггүй. Тэгсэн чинь Мөнхбат намайг хүргэж өгчихөөд яваад өгсөн байна лээ. Бөх хүн болохоор архи сайн даадаг байсан байх гэж ярьдаг байж билээ. Сүүлд Мөөеө аваргын тухай онигоог сонсоод өвөө минь тэр үед хамт байж дээ гэж бодож байсан юм. За тэгээд наадамд хэнтэй хэрхэн барилдсан гээд л их сайн ярина. Баянмөнх аваргатай барилдсан барилдаанийг их сонин, жаахан будлиантай болсон гээд л. Өвөө мэдээж Мөөеө аваргын талд . . .

Хааяа үеийхээ өвгөчүүлтэй ууж халахаараа их гоё гоё яринаа. Тухайн үедээ сонсож л байдаг зүйл шиг санагддаг байсан хирнээ одоо ерөөсөө санахгүй юм. Ан ав хийсэн тухайгаа, залуудаа яаж хөглөж явснаа, бөхчүүдтэй архи ууснаа, мөрийтэй тоглосоноо, бэртэж гэмтсэнээ, хагалгаанд орсноо гээд л ярьж өгнө дөө.

Нас нилээн дээр гарсан хойноо л надад хүүхэд насныхаа тухай бага сага ярьсан юм. Аав маань лам хүн байсан гэж ярьж байсан. Бага байхад нь хүнд өргүүлсэн гэнэ, тэгээд юмны наадах цаадахыг ойлгох болсон насандаа хааяа очиход нь хөөгөөд явуулчихдаг байсан гэнэ. “Одоо бодоход их л ухаантай хүн байж дээ. Тэр үед цаг хэцүү болохыг мэдээд намайг хэргээр өөрөөсөө холдуулж байсан юм шиг байна лээ” гэж сүүлд ярьж байсныг нь тодхон санаж байна. Бодвол нөгөө айхтар хэлмэгдүүлэлтийг хэлсэн биз дээ. Тэгээд арван зургаан настайгаасаа монгол гутал хийж сурсан гэж байгаан. Та хэнээр гутал хийлгэхийг заалгасийн гэж нэг удаа асуухад өвөө нь өөрөө оролдсоор байгаад л сурсын гэж байсан.

Ач нарыхаа дундаас надад их л хайртай байсан санагддаг. Батсайхан, Пүүжээ 2-ийг их загнана. Гэхдээ би өвөөдөө загнуулдаггүй гэж омтгойрч байсангүй. Өглөө хамгийн эрт би босно. Намайг эрдэмтэй хүн болно гэж боддог, итгэдэг ч байсан байх.

Нойронд сэргэг

номонд мэргэн

дайнд баатар

далайд усч,

үйлэнд уран

үгэнд цэцэн

хуриманд цовоо

хуульд шударга гэж ирээд л намайг магтдаг байж билээ.

Намайг /хадам / ээжийнхээ сүнс гэж их итгэдэг. Бага байхдаа би тэр хүний бүх юмыг нь таниж минийх гэж хэлдэг байсан гэсэн. Тэр юмсых нь дунд нэг хэвийн боовны хэв байх. Өвөө маань цагаан сар болгоноор тэр хэвээр надад нэр зааж хэвийн боов хийдэг, сүүлд өөрөө хийхээ болих хүртэлээ л хийдэг байж билээ. Хожим тэр хэв нь манай хамаатнууд дотороо багачуулд зориулсан хэвийн боовны брэнд болсон доо. Тэр хүн их наадамч наргианч хүн байсан гэнэ лээ. Тэгээд би хойд насандаа эр хүн болж төрнө. Охиндоо л очих байх гэж ээжид маань хэлсийн гэнэ лээ. Би бага байхдаа өвөөгийнхөө архиний шавхрууг хөнтөрчихдөг бацаан байсан гэсэн. Яах ийхийн зуургүй хусдаг байсан гэжүгаа. Нэг өдөр өвөө маань за миний хүү нааш ир хоёулаа архи ууя гэсэн гэнэ. Тэгээд хоёр хундаганд архи хийгээд нэгийг нь надад нөгөөг нь өөртөө барьж. Би тэгсэн чинь “би чамтай архи хувааж ууж л явлаа ” гэж хэлсэн гэжуга. Тэгсэн чинь манай өвөө ээжийн сүнс гэж итгэсэн гэж надад хэлж байсан юм.


Би 4-8 нас хүртэлээ өвөөгийнхөө гэрт амьдарсан юм. Намайг ер нь загнаж байгаагүй санагддаг. Би өвөөгийхээ нурууг мааждаг байлаа. Миний хүү нуруу сайхан мааждаг. Хайртай хүн л загтнасан газарыг олдгийн гэж намайг магтдаг байж билээ.

Уруудахад унтах идэх өөдлөхөд санах сэрэх гэж их хэлнэ. Өвөө маань өглөө их эрт сэрнэ. Залуудаа үүрийн үнэгэн харанхуйгаар босоод адуундаа явна. Ер нь нар хөөрсөн хойно босож байгаагүй гэж ярих. Муу эмээ чинь л их ядардаг байсан байхдаа гэж хэлдэг байсан. /Эмээгийхээ тухай дараа бичнээ./

Нойрмог, унтаа хүнд их дургуй. Хүн нойргүй, эрт боссоноос болж үхдэггүй юм шүү, эрт унтаж эрт босох хэрэгтэй, харин нойргүй, хоолгүй явж болохгүй гэж ярьдаг. Энэ зурагт гэж юмыг үзээд унтахгүй юм гээд их дургүй. Сүүлд л “одоо л би нар гартал унтдаг болж байна” гэж байж билээ.


Үргэлжлэл бий . . .

сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй.

Зээ, XVII жарны "Тийн урвагч" хэмээх төмөр бар жилдээ ард түмний маань санаа сэтгэл тайван, ажил хөдөлмөрийн бүтээл арвин, авилга багатай, авлага ихтэй байж, улс Монгол орон маань өөдлөн дэвжих болтугай гэсэн өлзийтэй ерөөлийг өөд өөд нь өргөн дэвшүүлээд дараах сайхан аялгуугаар мэндчилгээ дэвшүүлье.

Зүйр үгсийг гуйвуулахуй

Найзуудаа их санаж байна шүү. Найзуудтайгаа наргиа болгож ярьдаг хэдэн үгсийн сийрүүлмээр санагдаад. Заримыг нь мартжээ.

Хамаргүйгээс аальгүй нь дээр.

Нийт нь нэгийн төлөө

Нэг нь лаг амиа.

Хүн ахтай

Ах нь лаг саак.

Шулуунаас нялуун нь дээр

Зүгээр суухаар зүлгэж суу

Зүлгүүр олдохгүй бол зүгээр суу

Нэг хэмжиж долоо огтол.

***

Даян дээрхийн бөө Санжаа зайран

Үүнийг уншаад энэ бичлэгийг оруулмаар санагдлаа. Сүүлийн үед бөө нарын тухай элдэв яриа ихээр гарах болсон билээ. Нээрээ энэ бөө нар дэндэж байна шүү. Саяхан хүртэл манай хадам дүүг бөө болгоно энээ тэрээ гээд бөөн юм болсон юм. Ингээд "Тунгалаг тамир" романаас хулхи бөөгийн тухай бичсэн энэ хэсэгийг та бүхэндээ сонирхуулъя. Энэ зохиол дээр гарч байгаатай адил зүйл яг одоо бас болж байгаа юм шиг санагдаад байгаан.



. . . Ширүүхэн довтолж ламын гэгээний нутгийг өнгөрөв. Морьд нь баахан сульдаж, газар хороох нь улам бага болж явтал гадна нь өдий төдий хүн бужигнасан хоёр эрээн майхан харагдав. Майхныг тойрон чөдөртэй, тушаатай морь тэмээ энд тэндгүй идэж байв. Очихоор шийдээд олон морь уяатай зэл уяан дээр бууж майхныг чиглэн явтал тэртээ идэж байгаа ижилхэн хоёр хар морь нүдэнд нь тусав. Ямар сайхан морь вэ гэж бодоод бага эрээн майханд оров. Өдий төдий хүн хоол идэж, айраг ууж байжээ. Төмөр бүгдийн амрыг эрж, баганын орчим суув. Нутаг ус нэр алдраа асуулцсаны дараа Төмөрт хоол, айраг өгөв. Идэж уух юм нуур далай шиг бялхсан энэ майханд сууж байхдаа даян дээрхийн нэртэй бөө Санжаа зайран гэдэг явж байгааг мэдлээ. Манай зайран багшийн ид шид хязгааргүй болохоор амьтанд тусалж явна. Нутгаас бид хоёр, гурван морьтой гарсан юмсан. Одоо юмаа ч авч явж чадахгүй болох нь. Зайран нь чадалтай болохоор барьц нь их байх гэж нэлээд согтуу нэг хар хүн хэлэв.

Xүмүүc энэ зайраны ид шидийг шагшин байж ярих зуур Төмөр гэдэс гаран цадаж аваад хормойгоороо тосоо арчих зуур майхны амаар харвал зэрэгцэн идэж байгаа хоёр хилэн хар морь наранд гялтганан улам ч сайхан харагдав. Оройн нар түмэн алтан утсаараа цэлмэг тэнгэрийн өрнө хаяаг нэвтлэн шагайсаар жаргаж эхлэв. Тэр шөнө Төмөр хоёр хар морийг хулгайлж аваад модонд уяж, үд өнгөрөхийн үед майханд эргэж ирвэл бөөн үймээн болж байв. Орой од түгэхийн үед хоёр хар морь авсан хулгайчийн зүрхийг суга татан иднэ, авсан муу хулгайч морьд авчирч өгвөл зайран багш ивгээж нохойн амийг өршөөн нигүүлсэнэ. Өнөө орой зайран багш хулгайчийн зүрх сугалахад ирцгээгээрэй гэж нэг хүн өндөр дуугаар зарлаж байв.

Ид чадал нь багтаж ядсан cvpxий бөө нарын тухай сүртэй яриа олныг сонссон Төмөрт энэ үг баяртай сэтгэл төрүүлсэнгүй. Энэ чинь зүрхий минь үнэхээр идчих юм биш байгаа даа. Бөө нар cvpxий арга чаргатай гэж ярьдаг гэж бодогдоно.

Гэтэл «Засагт ханы цахиур Төмөр бөөгөөс айгаад авсан хоёр морио авчирч өгсөн гэнэ билээ» гэж шуугин ярих шившигтэй яриа сэтгэлд нь орж ирлээ.

Том эрээн майхнаас Санжаа зайран гарч ирлээ. Шувтан мөртэй туранхай нам биетэй, тогтож ядсан хурц нүдтэй, үзүүрт нь цагаан сур сүлжсэн алаг цоо бууралтаж яваа гэзэгтэй, дөч орчим насны хар хүн ажээ. Хөх дээл дээр хүрэн бүc ороогоод мөнгөн хэт билтэй хутга зүүжээ. Энэ хүн хорин насандаа бөө болж, ан хийгээд буцаж явахад нь модны цоорхойд идэж байсан хоёр үхрийг хараад эрсэн эзэн нь мэргэлүүлснийг олж өгснөөр алдаршжээ. Гэхдээ тэр хоёр үхрийг урьтаж үзээд дараа нь олж өгснөө аль хэдий нь мартсанаар барахгүй харин ид шидээр олж өгсөн юм шиг бодож явдаг ажээ. Одоо бол хүнийг буудах, сэлэмдэх зэрэг түмэн зүйлийн ид шид үзүүлдэг болжээ. Ингээд хаа заль хэрэглэж, хаа ид шид хэрэглэж байгаагаа өөрөө ойлгохоо больсон хүн юм. Хүмүүс түүний хойноос хуйлран дээлийн хормой, гутлын өлмий зэрэг хүрсэн газар бүхнээс адис авч байв. Хүрэн жинстэй нэг хүн зайрантай уулзаж юм хэлэв.
- Бор зүрхий нь булгилуулж байгаад хүртэж орхино гэж зайран чанга дуугаар хэлээд их л бардам инээв.

«Чадалтай юм бол чи миний зүрхийг эсвэл би чиний морийг» гэж Төмөр сэтгэлдээ шивэгнэв. Тэгээд орой болж ертөнцийн хар бүрээс таглан харанхуйлах үед зайран их майхандаа түмэн уулын савдаг дуудан хулгайчийг сүртэй хараалаар зүхэн занаж дөвчирхөж гарлаа. Холбоогоо шажигнуулсан тал хэнгэрэг нь эхлээд жигд дуугарч байснаа сүүлдээ үргэлжилсэн хоёр цохилтоор түжигнэж эхлэв. Бөө хэнгэргээ хаяж босоод майхны орой руу үсрэв. Тэгээд буцаж суудалдаа суухдаа ямар нэгэн юм гартаа барин шал шал хийтэл идлээ. Том гэгчийн тосон дэнгийн гэрэлд харвал зайраны завьжаар цус цувж, цус болсон хоёр гар нь чичирч байлаа.

- Хулгайч цаашаа харлаа, бурхан минь
- Уушги зүрх хоёрыг нь зооглож орхилоо шүү
- Ийм чадалтай хүн байх гэж
- Муу хулгайчийн хохь нь доо
- Хэлээд яахав. Үхэл нь ирж дээ гэх зэрэг хүмүүсийн шивнэлдэн ярих дуу сонсогдов. Төмөрийн цээж нь хөнгөн болчихсон ч юм шиг, хатган өвдөж байгаа ч юм шиг санагдав. Төмөр амьсгаа давчдан дотор нь эвгүй болоход майхнаас гарвал дорнод уулын оройгоос том гэгчийн сар салж ядан мандаж байв. Шөнийн жихүүн хүйтэн салхи хацар руу нь үлээж бие нь жирс жирс гэлээ.

- Үхсэн хүнд сүүдэр байдаггүй юм гэнэ билээ гэж бодоод сүүдрээ харвал хэвээрээ байв. Шууд уяан дээр очив. Чөтгөр болсон юм боль морь үргэх байх гэж бодоод мориндоо хянамгай ойртвол морь нь огт хөдөлсөнгүй. Мордоод явахдаа дахин дахин сүүдрээ харж байв. Хүйтэн хөлс нь чийхран, дахин дахин хэнхдэгээ барилан явсаар майхнаас нилээд холдоод «үхсэн хүнд мөр байдаггүй юм гэдэг» гэж бодоод бууж шавар дээр гишгэвэл бас л байлаа. Гутлаа тайлж байгаад хүртэл үзсэн боловч мөртэй байлаа.

Магнайнхаа хөлсийг ханцуйгаар арчин, мордоод цааш явсаар хоёр морио уясан газар ирвэл бат бэх уяатай хэвээрээ хамраа тачигнуулан зогсож байв. Ам нь цангаж хоолой нь хатсаныг сая мэдэж ойролцоо байгаа жижигхэн горхиос түрүү урагш харан хэвтэж байгаад баахан залгилав. Тэгээд нэг хар морийг нь эмээллэж унаад гурван морио холбон хөтлөөд дорно зүгийг барин хатируулж явахдаа байн байн тачигнатал инээн нойронд дарагдсан харанхуй ертөнцийг сэрээж байв. . .

"Галуу дагасан гайхамшигт аян" хэмээх номноос

Миний гарт 1964 онд хэвлэгдсэн Лагерлөф Селма-гийн зохиол "Галуу дагасан гайхамшигт аян" хэмээх ном байна. Уг номыг бичгийн их хүн Б.Ринчин гуай монголчилжээ. Уг зохиолыг би хүүхэд байхдаа унших гэж боддог байсан боловч тухайн үедээ олж уншиж чадаагүй. Хожим манай хадмын номон дунд байхад нь олж авсан юм. Тэгээд саяхан охиндоо уншиж өгөх гэж зориуд захиж авчруулсан билээ. Харин охин маань арай бага байгаа юм уу эсвэл орчин үеийн хүүхдүүд иймэрхүү үлгэр домгийн зүйл сонирхохоо болисон уу ямар ч байсан миний бодсон шиг тэгэж их шимтэн сонирхсонгүй. Тэгээд гэнэт оршилыг нь блогтоо тавимаар санагдаад өнөөдөр оруулж байгаа минь энэ.

Галуу дагасан гайхамшигт аян

Эрдэм сурахын их зам нээгдсэн Монгол ардынхаа олон багачуулд үзэн сонирхдог хэмээн Шведийн нэрт зохиолч Лагерлөф авгайн алдарт энэ үлгэр туужийг монгол аялгуунаа буулгаж өсвөрийн олон багачуулыг эх хэлэндээ хайртай, эрдэмтэй хүмүүс болтугай гэж ерөөл тавилаа.

Өвгөн орчуулагч нь


ОРШИЛ

Чихэну чимэг болсон аялгуу сайхан монгол хэл
Чин зоригт өвгөд дээдсийн минь өв их эрдэнэ
Сонсох бүр яруу баялгийг гайхан баясаж
Сод их билэгт түмэн юүгээн бишрэн магтмуу

Манай улсын олон түмэн багачуул, ном үзэн сонирхох нь их болж, зохиогч орчуулагч нар олон бага уншигч нарынхаа хүслийг хангахад хүч хүрэхгүй болж байгаа нь нэг бодохунаа баярламаар, нэг бодохунаа гунимаар. Баярлах нь, манай багачуул ном үзэх ийм дуртай болсонд нь магнай тэнийн баярлаж байна. Гуних нь, тэр олон сайхан уншигчдын номын цангааг гаргаж, ядахдаа сар бүр ширээн дээр нь нэг шинэ ном тавьж чадахгүйг бодоход гуним ажээ.
Ероп зүгт Шведийн зохиогч Лагерлөф Селма гэдэг авгай, Швед ардын үлгэр домгоос сэдэвлэж бичсэн олон сайхан зохиолоос орос хэлэнд товчилсхийж орчуулсан нэгэн дэвтэр тэр жил олж аваад, манай монголын олон багачууд үүнийг монголоороо үзвэл юутай сонин сайхан байхсан бол гэж хэдийн бодовч бичих орчуулах зав олдож өгөхгүй он удлаа. Энэ завсар хот хөдөөгийн олон залгамжлагч багачууд надад улаан бүчээ халуун сэтгэлээр зүүж өгсөнд, хэдийгээр миний зав чөлөө үнэхээр муу, нэг насаараа цуглуулан, судалсан зүйлээ өөрийн мэргэжлийн хувьд бичиж амжихсан гэж, амрах цагаа хасаж, ажиллах цагаа сунгаж оролцох боловч, монголынхоо олон багачуулд гэж идэр насандаа Сетон Томпсон, Андерсен, Арабын мянга нэгэн шөнийн үлгэр зэргээс орчуулсан дээрээ, өтлөх насны үес, жаргах нарны цаг, бас нэг үлгэр тууж орчуулж үзэхээс дээ. Хүүхэд, багачуулын урманд нь нэг сонин зохиолоос танилцуулж, сонирхох номын нь тоонд нэгийг ч гэсэн нэмж өгөхөөс дөө гэж бусад юм бичих цагаасаа хасаж, мөн Хөвсгөл, Булган аймгаар энэ хар бар жилийн зун аман аялга, аман зохиол, угсаатны зүйн шинжилгээний ангитай явах зуур, сумын зочид буудалд өглөө орой нь бичиж орчууллаа. Энэ ном Скандинавын хойгийн швед ардын аман зохиолын амтат сэдэвтэй танилцахад сонин тул улс монголын соёлын эзэн болох хувьтай багачуудаас гадна, миний үеийн өвгөд өтгөс ч гэсэн, хүүхдийн ном гэж хойш тавихгүй, барин тавин үзвэл сонин байж магадгүй гэж, өөрөө сонирхсон үзсэний хувьд бодож, үсэн буурал өтгөс ч ач нарынхаа хамт сэтгэл сэргэн баясаж уншаасай гэж товч энэ оршил бичлээ.

Б. Ринчен доктор профессор

Улаанбаатар, 1962 он, хар бар жил

Үнэн марзан юм аа. Юу ч гэхэв дээ.

Ийм нэг марзан мэдээ олж уншлаа. Хэлэх ч үг алга даа. Марзан, марзан юман дээр нь тайлбаруудаа бичээд бичээд явчий.

Халтиргаа гулгааны “буруутан” автомашины яндан гэв

Жил жилийн өвөл халтиргаа гулгааны асуудал үүсдэг ч энэ жилийнх шиг ингэж мөсөн гулгуурын талбай мэт болж байсангүй. Нийслэл хотод цас орох нь бага байгаа ч халтиргаа гулгаа хэрээс хэтэрч, хүүхэд хөгшид гэрээсээ гарахаас ч төвөгшөөх боллоо. Халтиргааг багасгахад сая сая төгрөг зориулсаар байгаа ч үр дүн муутай байгаа нь автомашинуудын яндангаас гарч байгаа уснаас шалтгаалж байгааг мэргэжлийн байгууллагууд тогтоожээ.

/Яасан мундаг байгууллагууд, яасан мундаг мэргэжилтнүүд вэ/
Нийслэлийн захирагчийн ажлын албаны Орчны бохирдол хог хаягдлын менежментийн хэлтсийн мэргэжилтнүүдийн судалснаар нэг автомашины яндангаас өдөрт дунджаар 500 грамм ус ялгарч байдаг ажээ. Нийслэлд бүртгэлтэй 140 мянган машины 100 мянга нь хөдөлгөөнд оролцдог гэвэл өдөрт таван тонн ус зугуухнаар зам дээр асгарч байгаа гэж тэд үзэж байна. Тиймээс холбогдох байгууллагуудтай хамтран нарийвчилсан судалгааг дахин хийж, үр дүн нь эерэг гарвал автомашины янданд ус тосдог сав байрлуулахаар болсон байна. /хахахаха. Тэгээд өдөржингөө тоссон усаа орой нь гэртээ оруулж хайлуулж асгаад өглөө нь тэр саваа марталгүй авч гарч яндандаа өлгөнө шүү. Иймэрхүү янзаар 2 сарын дараа мөстлөг бүрэн зогсоноо. /

Харин хайлуулагч бодис, элс, давсыг энэ сардаа хангалттай хүрэхүйцээр нөөцөлжээ. /Тэр хайлуулдаг бодис гэж ямар юм байна. Энэ бодис нь манайх шиг хуурай, хүйтэн өвөл болдог газар хэрэглэдэг эд биш л болов уу. Европ, эсвэл япон шиг нойтон цас ордог газар л хэрэглэдэг байж таарна./ Одоогийн байдлаар хайлуулагч бодис 100 тонн, давс 120 тонн, элс 300 шоо метрийг нөөцлөөд байгаа ажээ. Хотын аль ч дүүрэгт хайлуулагчийг гуч машины тэвшин дээрээс хүрздэн цацаж байхыг харж болно. Болхи гэхэд дэндүү болхи харагдах үүнээс өөр арга байдаг эсэхийг тодруулахад “Хайлуулагч бодисыг цацдаг зориулалтын машин зургаа бий. Гэхдээ машинаар цацвал бидний нөөцөлсөн бодис хаанаа ч хүрэхгүй. Зориулалтын машин их хэмжээгээр цацахаас гадна хүчтэй цацдаг учир машинууд руу үсэрч бохирдуулах, хонхойлгох, будгийг нь халцалж зурах зэрэг эрсдэлтэй тул гараар цацаж байгаа” гэсэн юм. /Уг нь зориулалтын юмыг зориулалтаар нь л ашиглах хэрэгтэй шдээ. Тэгэхгүй тэгээд тэр машинаар нь яах гэсийн болоо/Хайлуулагч бодисыг тонн тутмыг нь 590 мянган төгрөгөөр импортлон авдаг болохоор арвилж хэмнэхээс аргагүй гэнэ. /Хэн нэгний бохир бизнес гэдэг нь тодорхой л байна шд. 100 тн бодис гэж бодоход овоо юм унах нь ээ. Тооцоог нь хийхэд толгой хүрэхгүй шинжтэй / Түүнчлэн халтиргаанаас хамгаалах бодисыг машины хөдөлгөөн татарсан өглөө үдшийн цагаар цацах саналыг хотын удирдлагууд хэлж байсан ч энэ нь боломжгүй зүйл ажээ. Учир нь уг бодисыг өдөр нартайд цацвал хайлуулах чанар нь илүү байдгаас сүүдэр газрын мөстөлт арилахгүй байна гэсэн тайлбарыг мэргэжилтнүүд хэлж байна. /хахахахаха. Цэцэрлэгийн хүүхэд ч ийм юманд хууртахаа больсон цаг шүү дээ./ Зөвхөн хотын төвөөрөө, тэр дундаа төрийн ордон, хотын захиргаа хоёрыг тойруулаад давс, бодис цацаад байна гэсэн иргэдийн гомдлын хариуд “Үнэхээр тийм алагчлал байхгүй. Бүхий л замд цацаж байгаа. Гэтэл өгсүүр болон сүүдэр талын замуудад цацсан бодисын үр дүн муу байгаагаас хүмүүст тийм сэтгэгдэл төрж байхыг үгүйсгэхгүй. /Нэртэйгээр нь, сүүдэр талдаа зориулсан хайлуулагч бодис импортоор оруулж ирэх шаардлагатай тэдэн төгрөгний төсөв хэрэгтэй гээд нэхээч/ Өнөөдөр л гэхэд Баянхошууны хөтөл, Чингэлтэй, Хайлаастын замд хайлуулагч цацлаа. Баянзүрх дүүргийн Дамдинсүрэнгийн гудамжны зам, Өнөр хорооллын арын зам, 3,4 дүгээр хорооллын дэнж дээрх гэр хорооллын өгсүүр замын мөстөлт арилахгүй байна” гэсэн хариу өглөө.

Д.Цээпил