Шинэ жилийн мэнд хийгээд JK Wedding Entrance Dance

Ирж буй шинэ ондоо аз жаргалтай, амжилт бүтээлээр дүүрэн, эрүүл энх байхыг хүсэн ерөөе.

Ингээд youtube-ээс гаргасан энэ оны хамгийн их үзэгчтэй видеонуудын нэг JK Wedding Entrance Dance видеогоор мэндчилгээ дэвшүүлье.

Something Stupid - Frank Sinatra

УИХ- хип хоп

Улс тунхагласны баярын мэнд хүргэе

Маргааш болох улс тунхагласны баярын мэндийг уншигч та бүхэндээ урьдчилан хүргээд хүн бүрийн мэдэх дараах шүлгээр баярын мэнд хүргэе.


Дэндэвийн Пүрэвдорж

Тусгаар тогтнол

Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр
Хасаг халуун тулганы омог дөрвөн тотгон дээр
Хан Алтай аавын онгон тэргүүн оргил дээр
Хатан Сэлэнгэ ээжийн, одод орчих мандал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр
Гантай мөнгөн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр
Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр
Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би


Хүж дурдан бүсний ташаа дарах нугалаан дээр
Хүрэл манан хөөргөний даалин дарах наргиан дээр
Хүйсийн шүүдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр
Хүннү дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Ширмэн төмөр дөрөөний шивээ зурах тавган дээр
Шижир алтан ээмэгний шигтгээ чимэх гархин дээр
Шинийн хоёрны саран хаяарч шингэх тэнгэр дээр
Шинэ нялх ногоо ханшиж задрах газар дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Аавын мөнгөн хазаарын найман цэнгийн товруун дээр
Азын алаг мэлхийн наян нэгэн шагайн дээр
Алиахан саарлын унага хөллөн тэнцэх нуга дээр
Ангирын хоёр дэгдээхэй хөвөн цэнгэх нууран дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Индэр улаан галын цац бадман дөлөн дээр
Ижил хоёр загалын цацаг шанхан дэлэн дээр
Идэр гурван есийн цас чахрах цайдам дээр
Есөн голын цан хөөрөх царман дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Бэлэгийн цэнхэр хадагны хоёр гардах дэлгээс дээр
Бэхэн хар гэзэгний хосоор дарах сүлжээс дээр
Бэрийн домогт цэцгийн хорвоо уярах дэлбээн дээр
Бидэрт мөнгөн сарны хоймор унах туяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Урсгал татмал усны хөл алдах ёроол дээр
Ургамал таримал модны хөрсөнд хавах ёзоор дээр
Уяран мэлмэрэх янагийн дурлал амилах харцан дээр
Уйлан мэндлэх үрийн дуулан орхих манцуйн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Ажнай сайн хүлгийн гал цахилах тууран дээр
Аагисан улаан хүдрийн ган царцах хайлш дээр
Амар түвшин жаргалтай ам бүлийн дансан дээр
Алтан босго өлзийтэй айл бүхний үүдэн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Баяр найрын ширээний амтат тансаг идээн дээр
Баян хангайд мөнхөрсөн арц хуш зээгэн дээр
Балтаар давтан хийсэн анжисны торгон ирэн дээр
Багц дүүрэн ургасан атрын тарианы мөрөн дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Эрт айлын хаяа дархан хилийн дээсэн дээр
Энхтайвны харуул дайчин эрсийн тангараг дээр
Эрдэнэ зуугийн хэрэмний зуун найман суварга дээр
Энэ зууны өргөөний зуун түмэн цонхон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Эрх чөлөөний зарлиг ардын үндсэн хууль дээр
Эх хэл соёлынхоо ад биш баян сан дээр
Эрдэнэтийн арга билиг алтан соёмбын гачил дээр
Эх нутгийн шорооны амиар солих ширхэг дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Аав ээжийн буянтай өлзийт цагаан хоймор дээр
Амин гарвалын толботой өлгийт нялхсын өөжин дээр
Ардын журамт цэргийн өргөж ялсан туг дээр
Амьсгалаа бидэнд өгсөн өрлөг дээдсийн дурсгал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Хан тэнгэрт сүмбэрлэсэн үйлдвэр уурхайн яндан дээр
Хаяа нийлж сүндэрлэсэн үлгэрийн харшийн туурган дээр
Хангай говь талын үлэмжийн өв баялаг дээр
Халуун эх оронч бүхний үндэсний их бахархал дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Сав саваар саалийн харваж хүрэхгүй зэлэн дээр
Сая саяар сүргийн хатирч хүрэхгүй билчээр дээр
Сар нарны өртөөнд хагацаж болшгүй учрал дээр
Сайхан монгол орноо хайрлаж ханашгүй ерөөл дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Өглөө бүрийн нарны асгаран буух цацрал дээр
Өвгийн морин хуурын аялгуу хослох утсан дээр
Өргөн цээж чөлөөтэй амьсгалж яваа газар дээр
Өөрийн толгой мэдэлтэй амьдарч яваа заяан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Ухаа хонгорын жолоог захлан татсан талбай дээр
Ухаант жанжин Сүхбаатарын зарлан дуудсан тунхаг дээр
Улаанбаатар нийслэлийн заяа тэтгэх дээвэр дээр
Улсаа ачлан захирсан засаг төрийнхөө ордон дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Нүүрэнд нь гал бадарсан монгол эцгийн хийморь дээр
Нүнжгэнд нь нар гэрэлтсэн монгол эхийн сэтгэл дээр
Нүүдлийн өргөөнд нэгдсэн монгол аймгийн холбоон дээр
НҮБ-ын шилтгээнд заларсан монгол улсын далбаан дээр
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Эзэн сууж жаргасан их заяагаа сүсэглэж
Эх орон талынхаа ирээдүйн таалалд нийцүүлж
Эрдэнэсийн далайгаас шүүрдсэн итгэлийн сувд үгсээр
Эрх жаргалаа баталсан иргэн бүхний гараар
Тусгаар тогтнол чамайг
Тунхаглан бичнэ би

Экс ЕС Баярын ярилцлага

СР буландаа өнөөдөр дараах ярилцлагыг нэмж байна. http://www.news.mn/news/section=home/page=index#0.9645468732342124

Ёстой тас ярилцлага байна даа. хэдэн жилийн дараа уншихад бас л өөр харагдана шүү. Ямар ч байсан авдрандаа авч ирээд хийчихье. /Холбоос нь болохгүй болохоор аваад ирсэн шүү/
С.Баяр: Эрүүл болсон цагт эр хүний замын хүзүү урт л гэдэг дээ

Монголын олон нийтийн хамгийн их хүсэн хүлээж, чих тавин сонирхож байгаа нэгэн фигурыг энэ удаагийн “Ярилцъя” булангийн зочноор урилаа. Хэн болохыг нь Та бүхэн тааж ядах юмгүй мэдэж байгаа байх. Тийм ээ, энэ эрхэм бол Монгол Улсын 25 дахь Ерөнхий сайд, МАХН-ын дарга Санжаагийн Баяр.

-Яриагаа өнөөдрийн өрнөж байгаа үйл явдлаас эхэлье гэж бодож байна. Ма гадгүй Та үйл явдлын төвөөс холдож, элдэв мэ дээл лийг чихнийхээ гадуур өн гөрөө хийг хүсч байгаа байх л даа. Гэх­дээ яг өнөөдөр таны тан химын сайдуудыг дахин томи лох процесс явагдлаа. Бид бас л нэг сонин түүхэн явд лын гэрч болох шиг бол лоо. Энэ үйл явцыг Та Мон гол Улсын 25 дахь Ерөнхий сайд, МАХН-ын даргын хувьд хэрхэн үзэж байна вэ?

-За даа, үнэнийг хэлэхэд би сайн ойлгохгүй л сууна. Ажлаа хийж байгаа сайд нарыг өөрчлөхгүй атлаа хуучин ажилд нь дахин томилж ч байх шиг. Сонин л юм. Энэ сонин үйлдлээ тэгээд эрх зүйн зохицуулалт нь ийм юм гэж тайлбарлах гээд байх шиг. Ер нь бол улс төр, эдийн засаг, эрхзүй гээд амьдралын аль ч чиглэл, салбар давын өмнө эрүүл ухаан дээр суурилах ёстой гэж би ойлгодог. Ерөөс амьдрал маань тэр чигээрээ л эрүүл ухааны хандлага, гаргалгаатай байвал хүн, нийгэм урагшилна, өөдөлнө. Заримдаа жирийн тийм эрүүл гаргалгаа л үгүйлэгдэх юм даа. Сайд өөрчлөгдөж байгаа бол оронд нь өөр хүн томилох нь зүйн хэрэг. Сайд өөрчлөгдөхгүй юм бол түүнийг дахин хэлэлцэж, хуучин ажилд нь дахин тохоон томилохын утга учир юунд байх билээ, тийм үү?

-Шинэ Ерөнхий сайдын Засгийн газраа шинээр бүрдүүлэх эрхийг хангах естой гээд байгаа юм биш үү?

-Тэр эрхийг нь хангах естой нь үнэн. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Шинэ Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтэц, бүрэл дэ хүүн, түүнд өөрчлөлт оруу лах саналаа Ерөнхий лөгч тэй зөвшилцөн Улсын Их Хуралд өр гөн мэдүүлэх эрхтэй. Энэ бол Үндсэн хуульд тусгагдсан түүний онцгой бүрэн эрх мөн. Гэтэл бас нэгэн үнэн байна. Тэр нь юү вэ гэхээр, шинэ Ерөнхий сайд С.Батболд сая тан­химынхаа хоёр сайдыг шинээр томилохоос бусдаар танхимынхаа бүтэц, бүрэлдэхүү нийг өөрчлөх санал алга гэдгээ илэрхийлээд байдаг. Гэтэл УИХ сайд нарыг чинь бүгдийг нь дахин хэлэлцээд, дахин томилно гээд сууж байдаг. Нарийн даа яривал парламент ингэснээрээ шинэ Ерөнхий сайдын бүрэн эрхэд нь халдаад ч байгаа юм шиг. Үгүйдээ гэхэд л хайран цагийн гарз баймаар юм.

-Ингэхгүй бол Үндсэн хууль зөрчигдөнө гэж бол гоомжлоод байгаа бололтой юм?

-Үндсэн хууль зөрчигдсөн эсэхийг Үндсэн хуулийн Цэц л эцэслэн тогтоодог. Үндсэн хуулийн Цэцэд эрүүл ухаантай хүмүүс илт давамгайлдаг гэж би итгэдэг. Үндсэн хуулийн 40 дүгээр зүйл гэж бий. Түүнд “Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил байна. Засгийн газрын бүрэн эрх УИХ-аас Ерөнхий сайдыг томилсноор эхэлж, шинэ Ерөнхий сайдыг томилсноор дуусгавар болно” гэж заасан байдаг. Гэтэл Үндсэн хуулийн бүтэн нэг зүйлийг хоёр хувааж аваад тайл­барлах гэж оролдоод байх шиг.

-Нэг зүйлийг хоёр тасдаад хоёр дахь өгүүлбэр дээр нь “тоглож” байгаа юм биз дээ?

-Тийм бололтой. Үндсэн хуулийн үзэл санаа, зүйл заалтыг хувааж тасдах гээд байж болохгүй. 2008 оны сонгуулийн дараа байгуулагдсан Засгийн газрын бүрэн эрхийн хугацаа дөрвөн жил юм. Огцроогүй бол дөрвөн жил гэсэн үг шүү дээ. Огцорвол мэдээж тэр дөрвөн жил нь тасарна. Үндсэн хуулийн 45 дугаар зүйлд энэ талаар тодорхой заасан бай даг. “Ерөнхий сайд, эсхүл Зас­гийн газрын гишүүдийн тэн хагас нь нэгэн зэрэг огцорвол Засгийн газар бүрэлдэхүүнээрээ огцорно” гэж байдаг. Сая бол Ерөнхий сайд ч, Засгийн газар ч огцроогүй. Ерөнхий сайд байсан хүн нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдсөн. Оронд нь өөр хүн томи­логдож Ерөнхий сайд болсон. Шинэ Ерөнхий сайд томилогдонгуутаа танхимынхаа бүтэц, бүрэлдэхүүний талаар “өөрчлөхгүй” гэсэн байр сууриа тодорхой илэрхийлсэн. Дэндүү тодорхой ийм юман дээр тодорхойгүй элдэв юм ургуулах гээд оролдоод байгаа нь тусгүй. Тийм ч учраас энэ тухай би Ерөнхий сайдаас чөлөөлөгдөх тэр мөчид УИХ-ын индэр дээрээс зориуд цохож хэлсэн маань тэр л дээ. Чөлөөлөгдөнө, огцорно гэдэг бол эрх зүйн агуулга, үр дагаврын хувьд огт өөр хоёр ойлголт юм шүү дээ, уг нь.

-Чөлөөлөгдөнө, огцорно гэсэн хоёр өөр ойлголтын зааг ялгааг Үндсэн хуульд нарийн тус­гаагүй байдаг юм уу?

-Үндсэн хуулиар нийгмийн амьдралын бүх асуудал, тохиолдлыг тусгах, зохицуулах арга байхгүй. Үндсэн хууль үндсэн асуудлыг л зохицуулдаг. Тэр нь бол бидний ярьж байгаа тохиолдол дээр бол “огцрох” тухай ойлголт юм. Тэр “нас нөгчих, эрүүл мэндийн шалтгаанаар чөлөөлөгдөх” зэ­рэг салаа асуудлыг нь салбарын буюу “органик” гэгддэг хуулиар зохицуулдаг номтой. Чөлөөлөгдөх, огцрох хоёрын зааг, ялгааны талаар Үндсэн хуулийн эх баригч нь гэгддэг гавьяат хуульч Б.Чимид гуай тун оновчтой хэлсэн байна лээ. “Хүчинд автаж огцрох, хүсэл дагаж чөлөө­лөгдөх” гэдэг хоёр өөр юм гэж.

-Та ч гэсэн шинэ Үндсэн хууль боловсруулах ажлын нэг хэсгийг нь хариуцаж байсан гэдэг биз дээ?

-За даа, мань мэт бол томчуулаа л дагалдаад, том ажлын зах сэжүүрээс нь дамжилцаад явж байсан багацуул шүү дээ. Би уг нь хуульч мэргэжилтэй хүн. Хуульч хуульч даа яг энэ Үндсэн хуу­лийн эрхзүй гэдгээр МГУ-д сурч байх даа мэргэших гэж оролдсон санаатай. 1992 онд батлагд­сан шинэ Үндсэн хууль боловсруулах улсын комиссыг П.Очирбат Ерөнхийлөгч толгойлоод, Б.Чимид гуай бүхэлд нь зангидаад, дотроо таван ажлын хэсэгтэй байлаа. Тэрний нэгийг нь би Улсын Бага хурлын байнгын хорооны даргын хувьд ахалж, Үндсэн хуу лийн “Монгол Улсын төрийн байгуулал” хэмээх гуравдугаар бүлэгтэй холбоотой хэсгийг хариуцаж, ноороглож байсан. Тийм учраас бас ч гэж том ажилд оролцож явсны хувьд тэрнийхээ талаар, ялангуяа хариуцаж байсан гуравдугаар бүлгийнхээ талаар хэдэн юм хэлчих бололцоотой болсон гэж үздэг. Гэхдээ хэлсэн, бодсон маань “өөрийн бодол өөртөө зөв” гэдгээр туйлын үнэн болчихгүй гэдгийг ч бас сайн мэднэ. Өөр хуульч хүн надаас огт өөр бодолтой байхыг би үгүйсгэхгүй. “Хоёр хуульч гурван өөр бодолтой явдаг” хэмээн Б.Чимид гуайн тэр ярилцлагадаа дурдсан үг бол эртний Ромоос гаралтай үг л дээ. Энэ үг бол хуульч хүний сайн болон саар чанарыг нэг саванд багтаасан хүндлэлтэй ч гэмээр, ёжтой ч гэмээр сонин тодорхойлолт байгаа юм.

-Салаа утгатай сонин хэллэг байна шүү нээрээ…

-Тэртэй тэргүй ажлаа хийгээд явж байгаа сайд нарыг огцроогүй байхад нь дахин хэлэлцээд, дахин томилоод байх нь эрүүл ухааны талаасаа ч, эрх зүйн зохицуулалт талаасаа ч утга авцал­даа муутай гэж үзэж байгаагаа би түрүүн хэлсэн. Гэхдээ энэ бүхэн яахав. Нэгэнт болоод, өр­нөөд, өнгөрч байгаа үйл явц шиг байна. Энэ бүхний эцэст ажил амьдрал маань цаашдаа хэвийн, тогтвортой үргэлжилж байвал л болоо. Энэ асуудлыг ингэж хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзсэн УИХ-ын удирдлагыг бас ч гэж ойлгох хэрэгтэй. Ингэж хийхгүй бол “Үндсэн хууль зөрчсөн болно шүү, Үндсэн хууль зөрчсөн хүн чинь яадаг билээ” гээд л, нөгөө “Гөлгөө яалаа” гэдэг шиг… Энд тэндээс мэддэг мэддэг гүй, эсвэл мэдэн будилдаг хүмүүс зовоогоод байхаар бас хэцүү байдаг биз. Улсынхаа хууль зөрчсөн, тэр тусмаа Үндсэн хууль зөрчсөн яланд унахгүй байх тийм сонирхол УИХ-ын удирдлагад байгааг буруутгах аргагүй. Шальтай, шальгүй юмнаас болж хүний амьдрал, хувь заяа тэр чигээрээ өөрчлөгдөж байгааг бид бишгүй л харлаа шүү дээ.

-Ер нь тэгээд УИХ, Засгийн газрыг амбицаараа гайхуулж байдаг болсон хэсэг хуульч нөхөд л хүссэн үедээ дагжуулаад байдаг нэг зохисгүй зуршил цухалзаад бай даг болоо юу даа?

-Асуудалд аль өнцгөөс, яаж хандаж байгаа нь л чухал. Жишээлбэл, өнөөдөр тогтвортой байдал юу юунаас илүү чухал байна. Ингээд ч болов гарах ёстой шийдвэрийг эрх зүйн талаас нь элдэв эргэлзээгүй болгоод, баараггүйд нь хийгээд, улс төрийн тогтвортой байдлаа хангаж байвал одоо тэгээд нэг хоёр өдөр шал дэмий юмаар цаг барах ч бага асуудал юм. Нээрээ ч асуудлыг сонин ийм байдлаар ч атугай шийдэлгүй явж байгаад энэ Засгийн газар нь хууль бус ч юм шиг, эрх зүйн чадамжгүй ч юм шиг улс төр, эрх зүйн элдэв яриа, эргэлзээн дор явснаас нэг тийш нь болгох нь зөв ч байж мэднэ. Илүү гэмээр үйлдэл хөдөлгөөн хийгээд ч болтугай Засгийн газраа, тогтвортой байдлаа баталгаажуулаад авах нь өнөөдрийн нөхцөлд зөв гарц байхыг үгүйсгэхгүй. Тиймээс сайд нарыг дахин томилж байгаа УИХ-ын өнөөдрийн чуулган асуудлыг баараггүйд нь оруулан хайрцаглаж байгаа юм байна даа гэж ойлгох естой биз ээ.

-2008 оны сонгуулиар МАХН үнэмлэхүй олонхи болсон. Гэхдээ та тухайн үеийн амаргүй нөхцөл байдлыг харгалзан үзээд хамтарсан Засгийг байгуулсан. Гэвч яг өнөөдөр биш юм аа гэхэд маргааш АН гэнэт “Байр байрандаа байя, ямар ч хяналтгүй энэ механизм монгол төрийг баллах нь. Ер нь ч тэгээд МАХН-тай хамтрах гэж их үзлээ. Ерөөсөө болохгүй юм байна” гээд гараад явчихвал яах вэ. Хэрэв АН-ын нохой зан ингэж гэнэт хөдлөөд хаяад гүйвэл жишээ нь, МАХН хэцүү байдалд орох уу. Энэ их гэнэн асуулт байх л даа. Гэхдээ?

-Тэр “хаяад гүйнэ” гэдэг нь магадлалын хувьд боломжтой ч, бодит нөхцөлд бол үгүй биз гэж найдаж байна. Бас л нөгөөх эрүүл ухааны гаргалгаа байх байлгүй дээ гэж найдаж байгаа хэрэг. Хамтын ажлаа хаяж гүйлээ гээд, хамтарсан засгаа унагалаа гээд хэн хожих юм бэ? Улс төрийн завийг дайвалзуулаад байх сонирхол хажуу хавирганаас бол байнга л илэрсээр ирсэн. Тэр бол сонин юм огт биш. Гэхдээ монголчууд бид чинь бүгдээрээ л нэг том завин дээр байна гэдгээ эрх­биш олонхи нь ойлгочихсон цаг болов уу гэж би итгэдэг. Би одоо Монголын өнөөгийн улстөрч­дийн тухлах жижиг завь яриагүй байна. Монголчууд бидний хөгжил дэвшил, ирээдүйн сайн сайхныг зориод, элдэв сорилт, бэрхшээлийг сөрөөд хорвоогийн их далайд зүтгэх чадвартай тэр том завины тухай ярьж байна. Бид энэ хэдэн жилд юм юм л үзлээ ш дээ. Завь маань зогсоо­лоосоо хөдөлж байгаа ч юм шиг, хөдлөөгүй, таг зогсоод ч байгаа юм шиг. Нэг хэсэг нь салаад том аянд гарах гээд, нөгөө хэсэг нь эрэг дээрээс нь үдэж мордуулах гээд ч байгаа юм шиг. Эсвэл тэр хөдлөх гээд байгаа завийг нь том аяны гараан дээр энд тэнд нь нүхлээд, цоолоод өгч байгаа ч юм шиг нэг ийм эмгэнэлтэй байдлаас бид бүгд залхсан. Монголчууд бид тус тусынхаа түмпэнд суугаад том аянд гарна, бариандаа эсэн мэнд хүрнэ гэж байхгүй. Хамтаараа л бүтсээр ирсэн хорвоо. Өөр гарц үзээд өгье гэсэн ч үгүй. Өнөөдрийн бидний шийдвэр гаргаж байгаа үеийн онцлог чухамдаа энэ л юм. Тэрнээс биш, С.Баяр гэдэг нэг этгээд сонгуулийн дараа аргаа барахдаа том заль, эсвэл тоймгүй ухаан гаргаж ирээд “хамтаръя” гэснээс болж гэнэн болжмо­рууд гэнэт хамтраад явж байгаа санаандгүй процесс биш.

-Та энэ санаагаа арай тодруулаач?

-Нөхцөл байдал байнга өөрчлөгдөж байна. Дотоод, гадаад бүх нөхцөл өөрчлөгдсөн. Та намайг ярилцлагынхаа эхэнд Монгол Улсын 25 дахь Ерөнхий сайд гэж ирээд л хүндэлж өргөмжилсөн. Тэр үнэн л дээ. Миний өмнө байсан 24 Ерөн хий сайдын хувьд бүгд л өөр өөрсдийн туулсан жаргал зовлон, хийж чадсан болон хийж чадаагүй зүйл, алдсан хийгээд ашигласан түүхэн бололцоо гээд зөндөө том жагсаалт байдаг байх. Гэхдээ С.Баяр гэдэг Ерөнхий сайд байх үеийнх шиг хамтраад ажиллах амьдралын хатуу шаардлага тулгарч, за мөн ийнхүү хамтарснаар урьд олж байгаагүй томоос том олз олох хосгүй сайхан бололцоо урьд өмнө нээгдэж байсан ч юм уу, үгүй ч юм уу. За тэр аль хэдийнээ өнгөрсөн ХХ зууныг орхие л доо. XXI зуун гараад хэдэн Ерөнхий сайдын нүүр үзэв дээ, бид. Н.Энхбаяр дөрвөн жил Ерөнхий сайд хийлээ. Дараа нь Ц.Элбэгдорж нэг жил хагас хийлээ. Дараа нь хоёр жил орчим М.Энхболд маань байв уу даа. Тэгээд сонгууль хүртэл С.Баяр хагас жил, сонгуулиас хойш нэг жил гаруй болоод сая ажлаа С.Батболдод хүлээлгэж өгөв дөө. Ингээд үзвэл шинэ зуун гарснаас хойш монголчууд тав дахь Ерөнхий сайдынхаа нүүр үзэж байгаа юм байна. Хамтрах шаардлага, бололцоо хоёр шинэ зуун гарснаас хойш энэ таван Ерөнхий сайдын үед аажим аажмаар бүрэлдсээр байгаад С.Баяр, С.Батболд хоёрын үед бодит биеллээ олж эхэлж байгаа нь бид хоёрын зальтайнх, эсвэл ухаантайнх биш. Төрийн хүний аз завшаан, ачаа үүрэг нь ийнхүү энэ цэг дээр огтлолцож байгаа хувь заяаны асуудал гэж би хувь даа ойлгож байна.

-Н.Энхбаяр, Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд гээд та хоёрын өмнө ажиллаж байсан Ерөнхий сайд нарын аз, ачаа, хувь заяа нь өөр байлаа гэж та хэлэх гээд байна уу?

-Би одоо зөвхөн хамтрах шаардлага, бололцооны тухай л ярьж байна шүү дээ. Тэрнээс биш амьдралын бусад олон асуудлын талаар энд хөндсөнгүй. Бодоод үз л дээ. Улс төрийн гол хүчнүүд хамтраад ажиллах бодит бололцоо, тийм шаардлага Н.Энхбаяр Ерөнхий сайдын үед огт байсангүй. 2000 оны улс төрийн сонгуулийн дүн ч тэр, тэр цагийн эдийн засгийн хөгжлийн шаардлага ч тэр, нийгмийн сэтгэлгээ ч тэр хамтрах тийшээ хөтлөх хөрс суурь байтугай бодох учир сэдлийг нь ч гаргаж өгөөгүй. Харин 2004 оны сонгуулийн дүнд аль ч нам парламентын олонхи болсонгүй. Тиймээс хамтрах шаардлага улс төр, эрх зүйн талаасаа бол гараад ирсэн. Тэгээд хамтарсан.

Тэр Засгийн газрыг нь Ц.Элбэгдорж толгойлсон. Дараа нь М.Энхболд Ерөнхий сайд болж, түүний халааг би авсан. Бид гурав гурвуулаа л эрх зүйн хэлбэрээрээ бол эвслийн Засгийн газруудыг толгойлж байсан улс. Тэр Засгийн газрууд хэлбэр талаа саа бол эвслийнх байсан. Харин агуулга, зорилго, сэтгэлээрээ бол эвслийнх болж чадаагүй. Үүний учир шалтгаан гээд улс тө рийн тухайн нөхцөл байдал, улс төрч дийн сэтгэлгээ, нийгмийн ханд лага гээд олон юм тоочиж болох биз. Юутай ч эвсээд, хамт раад улс, эх орныхоо төлөө дорвитой том зорил тоо тог тоод, үүнийхээ төлөө гар, сэт гэл нийлээд зүтгэх бололцоо гоо бид бүгд ашиглаагүй, алд сан байдаг. Үүнд хэн нэг нийг буруутгах бодол надад алга. Ерөөс ерөнхий нөхцөл байдал маань л тийм байж дээ гэж боддог.

-Тэр бололцоог ашиг лаагүй нь зөвхөн нөх цөл байдлаас бол сон гэж үү дээ. Хувь хүний байр суурь, зан аран шин, хү чин зүтгэл зэрэг нөлөөлөхгүй гэж үү?

-Хувь хүний байр суурь, хүчин зүтгэл бол өчүүхэн зүйл. Нөхцөл бүрдээгүй бол мянга зүтгээд яах билээ дээ. Жишээ нь, Оюутолгойн гэрээг анх удаа 2007 оны хавар М.Энхболд Ерөнхий сайд УИХ-д оруулж шийдүүлэх гээд бараагүй ш дээ. Эргээд тэр үеийг сана л даа. Сон гууль дөхчихсөн байсан үе. Ардчилсан нам парламент дотроо хүчтэй сөрөг хүчин болчихсон бай сан үе. Тэр нөхцөлд бол юу ч, ямар ч мундаг төсөл явдаггүй юм байна. Хэн нэгний хүсэл зо риг, төслийн сайн муугаас үл хамаарч, улс төрийн өрсөл дөөний бүдүүлэг логикоос болж юу ч гэсэн гацдаг юм байна лээ. Нөгөө улс төрийн явцуу ашиг сонирхол гэдэг нь улс үндэстний эрх ашгаасаа хар аяндаа давамгайлаад парламентын хэлэлцүүлгийн уур амьсгалыг хордуулж бай гаа байхгүй юу. “Уг нь зөв юм даа, энийг хийх ёстой юм шүү, Монголд маань хэрэг тэй дээ” гэж дотроо мянга бодсон ч энэ нь ирэх сонгуульд МАХН-д эерэг үзүүлэлт бо лоод, нэмэх оноо өгдөг болов уу, яадаг бол гэж боддог, болгоомжилдог. Тэгээд бүх нийг чөдөрлөдөг, хазаарлан зогсоодог. Би ингэснээрээ Ардчилсан намыг юм уу, цөөнх болж байсан өөр хэн нэгнийг яллах, буруутгах гээд байгаа юм биш. Тэдний оронд МАХН парла ментын цөөнх болчихсон байлаа гэ хэд энэ л байдлаар сонгуу лийн тооцоо гаргалгаагаа хийгээд, оруулж ирсэн асууд лыг чөдөрлөөд сууж байсан байхыг би л хувьдаа үгүсгэх гүй. Улс төрийн намуудын хоорон дын тэмцлийн энэ л хэвшсэн зур шил, энэ л явцуу сэтгэлгээ үйлчилж байсан учраас хөгжлийн том асууд лууд тэр үед бүтээгүй. Тэр нээс биш хөгжлийн тухай бүгд л бодсоор, энэ чиглэ лийн ажил бол хийгдсээр л ирсэн. Оюутолгойн төслийн урьд чилсан бэлтгэл Ерөнхий сайд Н.Энх баярын үед эхэлж, Ц.Элбэгдоржийн үед үргэлжилж, М.Энхболдын үед төсөл нь бэлэн болж, УИХ-д өргөн баригдаж, ми ний үед мухар буланд ша хагд сан түүхтэй эд шүү дээ. Тийм ч учраас 2008 оны сон­гуулийн үр дүн хэдийгээр МАХН-д ээлтэй гарч, бид олонхи болсон хэдий ч улс төрийн сөргөлдөөний хэвш сэн логикийг сөрж, нийгмийн хөгжлийн гарцаагүй шаард лагыг дагаж хамтарсан Зас гийн газар байгуулна гэж би сон гуульд ялсан намын дар гын хувьд дотроо хатуу шийд сэн байсан юм.

-Сонгуульд ялчихаад ялагдсан талтайгаа ний лээд хамтарсан Засгийн газар байгуулах тухай саналаа анх ил гаргаж хэлэхэд танд хэцүү байв уу. Ядаж л яруу ал дарт МАХН-аа ялуула хын төлөө зүтгэж, сон гуулийн суртал чил гаанд оролцсон та най намын мянга мянган ги шүүнд “стандартын бус” энэ санал чинь доромжлол мэт сон сог доно гэж та бодоогүй гэж үү?

-Асуух ёстой л асуулт бай на. Би аль болох товчхон хариулъя. Нэгд, сонгуульд ялж дангаараа засаглах нь манай намын туйлын зорилго биш. Манай намын туйлын зорилго бол Монгол Улсаа хөгжүүлэхийн төлөө шаард лагатай, бололцоотой бүх нийг хийх, үүний төлөө өө рийн хөө явцуу ашиг сонирх лыг золиос лоод ч атугай зүтгэх явдал гэж би ойлгодог. МАХН-ын дарга миний энэ байр суурьтай манай намын мянга мянган гишүүн санал нэгддэг гэдэгт би огт эргэл зэхгүй байна. Хоёрт, хамтрах хэрэгтэй, том үйл хэргийн төлөө нэгдэх, нягтрах шаард лагатай гэсэн бодол зөвхөн С.Баярын тол гойд л, дөнгөж ноднин намар л төрсөн юм биш шүү дээ. Хамтрахгүй бол горьгүй нь, цаг их алдаж байна, Монголын өмнө нээг дэж эхэлж байгаа сайхан бололцоонууд талаар өнгө рөх нь байна гэсэн санааг олон хүн үүнээс өмнө хэл сээр, ярьсаар л ирсэн. Сон гуулийн сурталчилгааны үеэр иргэд сонгогчид ч хэлж бай сан, түүний дотор манай на мын гишүүд ч хэлдэг байсан. Ерөөс ийм ойлголт, төсөөлөл Монголын нийгмийн улс тө рийн ч, бизнесийн ч, оюун санааны ч элит хэсэгт аль хэдийнээ төрчих сөн байсан. Би түрүүн хэлсэн дээ. Хамт рах тухай энэ ойлголт хэл бэр жихээс гадна гол нь агуу лаг жиж чадахгүй байгаад бай­сан. Үүнд нь жоохон хүч түрээд өгөх л хэрэгтэй байсан байх. Одоо бол хамтрах шаард лагын тухай эерэг энэ ойл голт, хандлага Монголын олон нийтийн итгэл үнэмшил болсон болов уу гэж найдаж байна.

-Одоо бол олон ний тийн ханд лага өөрч лөгд сөн байх л даа. Ха рин ноднингийн сонгуу лийн дараахан хамтар сан Засгийн газар бай гуулах тухай энэ шийд вэ рээ та намынхаа нө хөддөө нэлээд хатуу тул гасан гэдэг. Энэ тул галт чинь бүтнэ гэсэн итгэл танд ноднин на мар байсан уу?

-Би ямар ч асуудлаар намын нөхөддөө ямар нэгэн тулгалт хийж байгаагүй. Эс вэл тэднээсээ элдэв юм гуйж гувшиж бас яваагүй. Манай намынханд аливааг тулгаад, эсвэл гуйгаад нэмэргүй гэд гийг би сайн мэднэ. Манай на мынханд, ерөөс монгол чуудад хүрдэг, нөлөөлдөг зүйл бол үнэн үг л байдаг. Намын даргын хувьд нөхцөл байдлыг хэр хэн үнэлж байгаа тухайгаа, гарах гар­цын тухай бодол, байр сууриа үнэнээр нь, илэн далангуй л илтгэ сэн. Тэгээд үүнийгээ өөрийнхөө ит гэл үнэмшил хэмээн үзэж байгаагаа шулуухан хэлсэн. Тэглээ гээд асууд лыг ший дэхэд амар байгаагүй л дээ. Надад манай намын олон хүн дараа нь хэлж байсан л даа. Хамтарсан Засаг байгуулна гэсэн санал анх сонсоод хү лээж авахад үнэхээр хэцүү байсан гэж. Яагаад ч дэмжих аргагүй нь гэж бодож байсан гэж надад ярьж байсан. Тийм эргэлзээ, заримдаа бүр эсэр гүүцэл багагүй байна гэдгийг би мэдэж байсан. Ялангуяа намын Удирдах зөвлөл, Бага хурал дотор миний саналыг дэмжих хүн тийм ч олон биш гэдгийг би мэдэж, мэдэрч байсан. Гэхдээ мэдлээ, мэ дэр лээ гээд гол бодлоо гоо соо буцалтай биш. Бүгдээрээ ярилцаад л шийдье гэж бод сон. Ярилцаад л шийдсэн. Хам тарсан Засгийн газар бай гуулах тухай миний сана лыг манай намын Бага хур лын гишүүдийн 93,6 хувь нь дэмжсэн байдаг. Энэ тоо бол миний ой санамжаас мөд арчигдахгүй өлзий дэмбэрэл тэй тоо мөн гэж би дотроо сүсэглэдэг.

-Та хэдийгээр намын дарга ч гэсэн намынхаа толгой хэсэг тэй нь л гол төлөв харилцаж байгаа шүү дээ. Намыг том хар масс нь бас бүрдүүлж байдаг биз дээ. Танд тэр намын мас­сын дэмжлэг бол байдаг бо лол той. Харин намын дээд түвш нийхэн бол танд нэг л “тийм” ханддаг юм шиг. Үнэ нийг хэлэ хэд, өнөөдөр бол тө рийн том орон зайд таны сүр хүч түр хөн­дийр сөн байгаа. Тэгэ хээр хоёр намд хоёу ланд нь гомдогсод бай гааг та бид хоёр хоёулаа мэдэж байгаа. Парла мент дотор АН-ын ганц хоёр гишүүн дуугараад л эхэл лээ. Танай нам дотор ч гэсэн хамтарсан хэмээх энэ стату сыг таалдаггүй бүлэглэл бий шүү дээ?

-Асуудлыг дэмждэг нэг хэсэг байхад, эргэлздэг, бас эсэргүүцдэг хэсэг яагаад байж болохгүй гэж. Манай нийгэм бол ардчилагдаж байгаа нийгэм. Манай нам бол ардчилсан дүрэм, горим той нам. Шийдвэр гарахаас өмнө шийдэх гэж байгаа асуу далд яаж ч хандаж бол но. Эргэлзэж болно, элдэв лэж бол но, эсэргүүцэж ч болно. Харин шийдвэр нэгэнт гарсан бол түүнийг бие­лүүлэх нь гишүүний үүрэг. Ард чил лын цагаан толгой юм даа энэ зарчим бол. Бид энэ зарчмаараа явсаар ирсэн, цаашдаа ч явна. Намын дар гын хувьд би мэдээж намын хаа бүтцийн дээд, дунд, доод бүх шатныхантай харьцах ес той. Та “намын том хар масс” гэж сая жоохон тоомжиргүй маягтай хэллээ. Чухам даа тэр “том массын” санаа бо дол, хүсэл тэмүүллийг мэдэх, бас мэдрэх нь намын даргын гол үүрэг, гол урлаг гэж би боддог. Аль ч намын өнгө төрхийг тодорхойлж байдаг гол хүчин зүйл бол явж явж тэр масс шүү дээ. Намын дарга, удирдлага бол хаа наас ч олдоно. Харин намын олон түмэн гэдэг бол заримд нь бол хүсээд ч, зүтгээд ч олдохгүй “нийг мийн ховор элемент” юм шүү дээ. Намын массынхаа дэмжлэггүй юм бол намын дарга өөрийгөө элдэв бүлэг фракцаар яаж ч тойруулж хуяглаад, хэвлэл тэй яаж ч тулж “ажиллаад” нэмэр багатай. Би на мын хаа шат шатны удирдлагын бү рэл­дэхүүнтэй уулзахын хувьд тогт мол уулздаг. Гэхдээ л намын жирийн гишүүдтэй жирийн нөхцөлд, нэг намын журмын нөхрийн ёсоор уул захыг илүүд үздэг. Үүнийгээ ч нэг их нуудаггүй. Тэглээ гээд жирийн ийм уулзалтаа хувийн пиар, суртал чил гаа маягаар хэзээ ч дуулиантай мэдээлж, шуугиулж явсангүй. Бас сонссон дуулсан, хүний итгэж ярьсан нарийн нандин зүйлийг хувьдаа хэзээ ч ашиг лаж байсангүй. Намын харьцаа бол давын өмнө нөхөр ёсны нандин харьцаа, намын масс бол намын гол суурь, гол хөдөлгүүр гэж би ойлгодог.

-Тэгээд танай намын масс хамтарсан Засгийн газар бай гуулах тухай таны саналыг тийм сүр хий ойлгож, дэмжсэн гэж үү?

-Намын масс гэдэг бол нэг хэ вэнд цутгасан гулдмай биш. Дотроо янз янзын санаа бодол олон байна. Түүний гол гольдрол, урсгал нь хаана явна, хаанаа очоод салаалж байна гэдгийг л мэдрэх нь чухал. Хамтарсан Засгийн газрын тухай та асуулаа. Намын маань олон түмний үлэмж хэсгийн дэмжлэг үүн дээр байх юм байна гэж би баттай ойлгоо гүй, мэдрээгүй байсан бол эрсдэлтэй тийм санал дэвшүүлнэ гэж үү? Нө гөөтэйгүүр, намын массын нэг хэсэгт хөтлөгдөхөөс гад на, тэр массынхаа зарим хэс гийг нь хөтөлдөг, хойноо соо дагуулдаг байх естой гэж боддог. 2008 оны сонгуулийн марафон бол миний хувьд их удаан үргэлжилсэн санагд даг. Сонгуулийн сурталчил гаа ны хоёр сарын дотор би Монго лын хоо 21 аймгаар бүгдээр нь хөндлөн гулд явсан байдаг. Ихээхэн ачаа лалтай ажилласан шүү. Гол нь хүмүүстэй уулзаад л, са наа бодлыг нь сонсоод л яваа юм шүү дээ. Хүмүүсийн санаа бодлыг элдэв саадгүй сон съё, өөрөө ч санасан бодсо ноо шулуухан хэлье, хариу реак цыг нь мэдэрье гэж явсан.

-Тэр тухай л асуух гээд байна л даа. Та сон гуу лийн өмнө хамтарсан Засгийн газар бай гуул­бал ямар вэ гэж асууж явсан юм уу. Бага хур лын бүтэц, гишүүдийн өгөх санал энэ тэрийг “хийчихэж” бас болдог юмаа гэхэд намын мас сын саналыг “хийх” бо ломж гүй юм байгаа биз дээ?

-Сонгуулийн уулзалтыг яаж ч хийж болно л доо. Цаанаасаа зохио чихсон дэг, сценаритай, дан намынх ны гаа цуглуулаад, намын аппа ра таас бэлдээд өгсөн юмыг нь өндөр дуу гаар уншаад, нижигнэтэл алга та шуулаад яваад байж бас болно л доо. Тэглээ гээд тийм уулзалтын үр дүн, ач холбогдол гэж юу байхав. Би нод нин сонгуу лиар хоёр сар хот, хө дөөгүй тэнэхдээ бодож санаж яваа зүй лээ, эргэлзэж тээнэгэлзэж байгаа асуудлаа илэн далан гуй л ярьж, дэл гэж явсан. Магадгүй заримдаа хэт зад гай, шулуун ч ярьж байсан байж магад. Ярих сэдэв олон байсан ч гол нь түрүүн өөрт чинь ярьсан хамт раад ажил лах амьдралын шаард лага, алтан боломж хоёрын тухай л ихэнх дээ ярьсаар явсан. Энэ сонгууль яаж ч дууслаа гэсэн, ер нь бид бүгд хамт­раад зүтгэхээс өөр аргагүй юм бай на. Өнөөдөр би МАХН-ын даргын хувьд, Ул сын Ерөнхий сайдын хувьд ийм л байдал үүсчихээд бай на гэж харж байна, асуудлыг би ингэж л ойл гож байна. Хэ рэв манай намд итгэл өгөөд, бид улс төрийн том шийд вэр гаргах эрх бүхий олонхи бо­лох юм бол бид ямар нэгэн хэлбэ рээр хамтраад ажиллах чиг барина. Монголын маань язгуур эрх ашиг өнөөдөр үүнийг л шаардаж байна. Үүнээс өөр гарц үнэндээ алга даа гээд ярьж байсан.

-Хүмүүсийн реакц тэгэ хэд ямар байв даа. Эвэр тэй туулай үзсэн шиг болохгүй гэж үү. Сонгуульд өрсөлдөж байж сонгуулийн дараа үр дүн нь яаж ч гарсан хамтарна, эвсэнэ гэхээр хүмүүс гайхахгүй бай лаа гэж үү?

-Хүмүүс ихэнхдээ ойл гоод, дэм жээд байгааг нь мэдэрсэн учраас л энэ санаа гаа газар газар давтаад яриад явна биз дээ, би гэдэг хүн? Мэдээж нэг хэсэг нь гайх на, асууна, зарим нь эгдүүцнэ. Манай намын ги шүүд ч тэр, өөр хүмүүс ч тэр. Тийм уул залтууд дээр танхим дотор за­рим даа бөөн мар гаан дэгдэж байгаа юм. Ха рин тэр яриа, маргааны үед хүмүүсийн бодол, анхаарал маш их төвлөрч байгаа нь анзаарагддаг байсан. Анхаа рал төвлөрсөн тийм нөхцөл байдлыг хэн ч хиймлээр, зо хиомлоор үүсгэж чадахгүй шүү дээ. Ийм л уулзалт сон гуу лийн эцсийн үр дүнг шийд дэг бололтой. Тийм уул залт дээр үнэн зөв санаа, гар цаагүй үндэслэл, оновчтой гаргалгаа, амьд ралын эгэл жирийн зөв тооцоо л хэрэг болдог юм билээ. Түүнийг нь асуудлаа илтгэж байгаа би биш, миний үгийг шүүн хэлэл цэж байгаа олноос хэлбэл бүр хүчтэй, бүр үнэмшилтэй тусдаг юм байна лээ гэдгийг би арьс, махаараа ойлгосон.

-Яг ямар тооцоо, үндэс лэл гаргаж ярьдаг бай сан юм бэ?

-Өө, тэр бүхнийг одоо тоочих аргагүй л дээ. Иргэ дийн сонирхдог гол асуудал бол давын өмнө тэдний өөрс дийнх нь ахуй амьдрал, улс орны болон тухайн орон нут гийн төлөв байдал, төсөв төлөвлөгөөтэй холбоотой л асуудлууд байдаг шүү дээ. Статистикийн цулгуй тоо дур жиг нуулаад байх нь нэ мэр багатай ч, хүмүүс өө рийн хөө, өрх гэрийнхээ, улс орныхоо одоогийн байдал, хэтийн төлөвийн талаар ерөн хий яриа биш, баримт баримжаатай, харьцуулалт шүүмжлэлтэй, гаргал гаа дүг нэлт тэй тодорхой юм ярихад маш анхааралтай сонсдог. Жишээ нь, улсын маань тө сөв ийм хэмжээ тэй байна, ДНБ-ий хэмжээ ийм болов. Цаашаа хөгжинө, өсч өндий нө гэх юм бол ингэж хамт раад, ийм ажил хийх хэрэгтэй байна. Тэгвэл улсын маань төсөв хөрөнгө ийм болно, жилд үйлдвэрлэх ДНБ маань ийм хэмжээнд хүрнэ гээд ярихад хүмүүс сонирхдог…
-Хүмүүс дотоодын нийт бү тээг дэхүүний хэмжээ, төсөв төлөвлөгөөг тийм их сонирх­дог гэж үү?

-Өөрсдийнх нь амьдрал, ахуйтай шууд холбоод яри хад хамгийн их сонирхдог сэ дэв байхгүй юу. Ялан гуяа хөдөө орон нутагт очихоор юу байн га яригддаг вэ, та мэдэх үү? Ма най сум гэрэл цахил гаантай болох юмсан, XXI зуун гарчихаад байхад, Ерөн хий сайд аа, бид чинь харан хуйгаараа л байна шүү дээ. Бид чинь XXI зуунд биш 21 онд л амьдраад байна ш дээ гэх газар цөөнгүй байна. Ингээд хүсээд, мөрөөдөөд байгаа зүйл нь ихэнхдээ дэндүү энгийн, дэндүү борог. Гэрэл цахилгаан, зам харгуй, халуун ус, холбоо, эмнэлэг, сургууль, соёлын төв гэдгээс л мө­рөөд лийн даруухан жаг саалт нь ерөнхийдөө бүрдэнэ дээ. Гэтэл энэ бүхнийг бү тээх, байгуулах тэр хөрөн гө мөнгө хаанаас бий болж, тэр эгэл жирийн ард иргэдийн маань наад захын хүсэл, мөрөөдөл нь бодит амьдрал дээр хэзээ, яаж хангагдах вэ гэдэг асуулт бол өнөөгийн Монго лын гол асуудал юм. Энэ асуудлыг хүмүүс сонир хохгүй бол өөр юу со нир хох билээ? Мэдээж хэрэг улсын хаа эдийн засгийн цараа багтаамж, орж ирэх орлогын хоо овор хэмжээг нэмэгдүү лэх л цорын ганц арга бай гаа шүү дээ гэдгээ би хэлнэ. Тэгэ хийн тулд яах ёстой вэ гэ хээр, нөгөө айл гэр болж тог лож байна гэдэг шиг ард чиллын дагуу талцаж тоглод гоо, утга учиргүй сөргөлддө гөө түр зуур ч атугай хойш нь тавиад, үндэсний эдийн зас гийнхаа эрэмбийг хамжиж хамтраад нэг өөд нь татах хэрэгтэй байна, тийм болол цоо, шаардлага байна гэх лээр ард иргэд маань, манай намын гишүүд дэмжигчид, журмын нөхөд маань хамт рах, эвсэх тухай саналыг минь дэмжилгүй яахав дээ.


ХАМТАРСАН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ХИЙСЭН ГОЛ ГАВЬЯА БОЛ ОЮУТОЛГОЙН ГЭРЭЭ ГЭДЭГТЭЙ БИ САНАЛ НИЙЛДЭГГҮЙ

-Ингээд хамтарсан засаг байгуулах шийдвэр гар га лаа. Хамтраад явлаа. Хамтарч байгаа нөхдүүд хэн бэ гэдэг бол өөр асуу дал. Тухайн үед ажиглагчид “С.Баяр том юм харж зүтгэсэн ч энэ удаа АН-ын хамгийн муу төлөөлөлтэй таарчих лаа. Бараг цаашаа уйлж, наашаа инээж байж л “Алтангадас”-тай, Ал тан хуяг тай хөтлөлцлөө дөө” гэж бичицгээж бай сан. Ханилаад ирэхээр “Алтангадас” гэдэг ямар хуу бүлэглэл байна вэ. Энэ нөхдийнхөө та лаар та өнөөдөр ямар дүг нэлт хэлэх бол?

-За даа, үнэнээ хэлэхэд, айлын намын доторхи фракц, бүлэглэл мэтийн ийм нарийн ширийн юм байтугай, өөрийн нам дотор байгаа гэгддэг иймэрхүү юмыг би сайн мэд дэггүй, сонирхдоггүй. Хувь хү мүүсийн харилцаанаас гол дуу үүдэлтэй, хөндлөнгийн хүн бол мэдэх ч шаард лага гүй аахар шаахар гэмээр зүйл нам, нам дотор байдаг л байх. Тийм дайвар маягийн юманд анхаарал тавиад байх юм бол бодлогынхоо гол шугамаас мулт үсрээд л гарчихна. Хамт раад засгаа байгуулах гол асуу дал дээр бол таны хэл сэнч лэн, Ардчилсан намын сайн, эсвэл муу төлөөлөлтэй нь харьцах, эс харьцах гэсэн сонголт надад бол байгаагүй шүү дээ. Ардчилсан намын албан ёсны удирдлагатай нь харьцах шаардлага бол бай сан. Өөрөөр хэлбэл, байгаа удирдлагатай нь л харьцана шүү дээ. Үүнтэй адил Ардчил сан намд ч бас сонголт бай гаагүй шүү дээ. МАХН-тай харь цана гэвэл надтай, намын өнөөгийн удирдлагын бидэнтэй л харьцана гэсэн үг. Өөр хувилбар байхгүй, байх ч есгүй. Монгол бөхөөр бол, зүүн, барууны манлайг тэр гүүлж, төлөөлж яг энэ барил даанд хэн хэн босоод ирж байгаа юм бэ. Тэр бөхчүүд л нүүр тулж уулзана, асуудлаа хоорондоо ярина шүү дээ.

-Таны байгуулсан хам тар сан Засгийн газар түү хэн гавьяагаа бай гуул чихлаа. Энэ бол Оюу­толгойн гэрээ. Одоо бол галт тэрэг хөдөл чих сөн. Гэхдээ Оюутол гойн гэрээг тойрсон шүүмж лэл тасрахгүй л байгаа. Жишээ нь, би хоёр сарын өмнө хуучин ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр тай уулзаж ярилцахдаа энэ талаархи байр суу рийг нь сонссон. Тэр маш голонгуй байна лээ. Үнэхээр энэ гэрээний хээ төлөө хожим хойно та ирээдүй рүү нүүр бар дам харах эрхтэй юу. Та энэ гэрээний талаар өөрийн үгийг хангалттай илэрхийлсэн. Гэхдээ л давтан асуух ёстой байсан гэж уншигчид маань чамлах байх гэж айх юм?

-Оюутолгойн гэрээ сайн гэрээ болсон. Бид сохор зоос заралгүйгээр энэ орд газрын эдийн засгийн үр ашгийн та лаас илүүг нь шууд авч бай хаар болсон. Өөр бусад шууд болон дам ашигтай, олзтой, хо жилтой зүйлийн талаар хан галттай ярьсан тул дахин нур шаад хэрэггүй биз. Хам гийн гол нь бид энэ хорвоо гийн хамгийн үнэ цэнтэй зүйл гэгддэг цаг хугацааг хожсон. Энэ гэрээг байгуулахын төлөө зүтгэж Ерөнхий сайд байхдаа үр дүнд хүргэсэн гэдгээрээ би ямагт бахархана. Ирээдүй рүү ч нүүр бардам харна. Гэсэн хэдий ч хамтарсан Засгийн газрын хийсэн гол гавьяа бол Оюутолгойн гэрээ гэдэгтэй би санал нийлдэггүй. Хамгийн их хүлээгдсэн, хамгийн том хөрөнгө оруулалт гэдгээрээ энэ гэрээ олны анхаарлын төвд байгаа нь зүйн хэрэг. Гэхдээ л Оюутолгойн гэрээ бол бидний гол ололт, гол гавьяа биш гэж боддог.

-Тэгвэл таны санаачилж байгуулсан хамтарсан Засгийн газрын гол гавьяа нь юу юм бэ?

-Хамтарсан Засгийн газ рын гол ололт, гол гавьяа бол ерөөс хамтарч чадсан явдал юм гэж би ойлгодог. Хамтарч ажиллаад, тодорхой үр дүнд хүрч чадаад байгаа явдал маань гол гавьяа юм. Оюу тол гойн гэрээ, хямралын эс рэг хамтраад авсан арга хэм жээ зэрэг нь хамтарсны үр дүн, үр дагаврууд л төдий юм. Эдийн засгийн хямрал дуу саа гүй үргэлжилсээр л байна. Хэцүү л байна. Гэхдээ бид харь цангуй бага донсолж бай гаа. Энэ бол хамтарч чад са ны маань тодорхой нэг үр дүн. Оюутолгойн гэрээгээ бай гуулчихлаа. Одоо “Эх ор ны хишиг, эрдэнийн хувийн” тухай асуудлаа яаж зохистой шийдэх вэ, нийгмийн халам жийн тогтолцоогоо яаж ча нар жуулах вэ гээд улс төрийн гол хоёр нам анх удаа нүүр нүү рээ харж байгаад УИХ дээр ажил хэрэгч байдлаар хэлэлцэж байна, цаана чинь. Тун амаргүй асуудлууд. Энэ яриа хэлцэл амархан өндөр лөх гүй. Шийдэл нь тийм ч амар хан олдохгүй байж мэд нэ. Гэхдээ ерөөс ингэж ярьж, хэлэлцэж, зөвлөлдөөд сууж байгаа маань Оюутолгойн гэ рээнээс дутахааргүй ач хол богдолтой юм гэж би боддог. Улстөрийн гол хоёр нам сон гуулиас сонгуулийн хооронд урьд нь юу хийж, яаж суудаг байлаа. Бие биенээ яаж дэ гээдэж унагах вэ…

-Бие биенийхээ унах нүхийг нь яаж илүү гүнз гий болгох вэ…?

-Тийм. Нөгөө талын ал даан дээр дөрөөлж өөртөө оноо яаж олох вэ гэдэгт л гол цаг заваа, ухаан бодлоо бар даг байлаа. Одоо арай л өөд рөг өөр юманд, нийгэмд илүү хэрэгтэй зүйлд цаг заваа, чадал тэнхээгээ зориулаад сууж байна. Оюутолгойн гэрээг муу ч, сайн ч ингээд нэг баадагнаад авлаа. Дараагийх нь юу вэ, ураны орд газрууд уу, Тавантолгой юу, Төмөрт үү? Өөрөөр хэлбэл, юуг ну раах, юуг унагах вэ гэдэг дээр бус, юуг бүтээх, босгох вэ гэ дэг дээр бид хамтаараа төв лөрч, хөдөлж, зүтгэж эхэл лээ. Энэ бол Оюутолгойн гэ рээнээс ч илүү том олз, том дэв шил юм гэж би ойлгодог.


БИ ШАЛГУУЛАХАД БЭЛЭН БАЙГАА. ҮҮНИЙГЭЭ БИ АМ БАРДАМ ХЭЛЖ БАЙНА

-Би танд таалагдахгүй ч асуулт тавьж магадгүй шүү. Эрээн бараан хор воо болохоор нийтийн дунд элдвийн л юм яв даг. Нийгмийн дунд тэ нүүчилж яваа албан бус яриаг танаас асууж бай гаа учраас хариулахгүй байх эрхтэй. Оюутолгой дээр таныг буюу ажлын хэсэгт орсон зарим ги шүү нийг тойрсон хард лага байгаа. Мөнгө ав чих сан гэх. Таныг хүр тэл 10 сая доллар аваад тэрнийгээ үрэх гээд яв чихлаа гэх мэтээр. Танд бол гомдолтой байхаар ярианууд гарсан байна лээ. Үнэхээр Оюутол гойн гэрээг батлуула хын тулд талууд хард­маар их хүчин чармайлт гаргасан. Хүмүүсийн хар даад байгаа шиг эрээ цээргүй авилга үнэ хээр явагдсан юм уу. Танд үүнд хяналт тавих бо лол цоо байсан уу?

-Эрх чөлөөтэй нийгэмд бүх юм чөлөөтэй шүү дээ. Тэр дундаа хардлага, сэрдлэг ч бас чөлөөтэй. Нийгэм бол хар дах эрхтэй. Эрхтэн дарх та нууд бол харин хардуулах үүрэгтэй. Аль нэг асуудлыг намууд хамтраад шийдэхэд хардлага үүсч байна. Аль нэг нам түүнийг нь дангаараа шийд сэн бол бүр ч их хард лага үүсэх юм байна л даа. Тий мээс өнөөгийн нөхцөлд хардлага арай бага үүсгэх суурь нөхцөл, ажлын зарчим, аливаа асуудлыг шийдэх гол арга нь гол хоёр хүчний ил тод, ижил тэнцүү оролцоо мөн гэж ойлгогдож байна. Өөрөөр хэлбэл, гай хийгээд гавьяа, ял болон ямбыг энэ хоёр нам ижил тэнцүү эдлэх ёстой бол сон цаг гэж ойлгогдож байна. Нөгөөтэйгүүр, МАХН, АН хэ мээх энэ хоёр намыг өнөөдөр яаж ч дүгнэж болно. Хэн, яаж ч дүгнэхээс үл хамаарч энэ хоёр нам бол дор дороо, өөрөө өөрсдийгөө Монголын гол ирээдүй, гол итгэл найд вар гэж итгэж явдаг. Ирээдүй дээ итгэлтэй намууд бол хамт раад хийсэн Оюутолгойн төс лөөр ханцуйн дотроо най маалцаж байгаад “эрээ цээр гүй авлига авах” мэтийн юм арай ч хийхгүй, ийм хэрэгт өөрс дийгөө арай ч хутгахгүй л дээ. Нэг хүн, нэг хэсэг хү мүүс буруу, бусармаг юм хий дэг, хийхийг завдаж болдог юм аа гэхэд бүхэл бүтэн нам, түүний удирдлагууд өөрс дий гөө, өөрийнхөө намыг тийм ялд унагахгүй. Хажууд байгаа намын нөхөд нь ч тийм юм бол лоо, эсвэл болох гэж бай на гэх сургаар ийм арчаагүй юм хийх гэсэн удирдлагаа хэзээ ч өршөөхгүй л дээ. Яа гаад гэвэл хэзээ ч хуучир даг гүй хэрэг гэж байдаг. Жишээ нь, Оюутолгойн гэрээ байгуу лах явцад ямар нэгэн өглөг, авлага байсан байлаа гэхэд тэр хэрэг эрт, орой заавал ил гарч ирнэ. Ийм хэрэг гарсан байлаа гэхэд энэ нь хэзээ ч, аль ч үед хуучрахгүй тийм хэрэг болох тавилантай юм.

-Аль ч үед үү?

-Тийм, аль ч үед хуучрах гүй хэрэг. Оюутолгойн гэрээ бол нуугаад, дараад, архивт өгчихөж байгаа асуудал биш шүү дээ. Энэ гэрээ бүрэн дү рэн хэрэгжтэлээ мөн ч их олон сөхөгдөж, яригдаж, шүүг дэх байх даа. Асуудлыг нөгөө талаас нь харж бас бол но. Одоо бидний харилцаж бай гаа гадаадын хөрөнгө оруу лаг чид маань эрх зүйт ёс, ард чилсан дэглэмтэй тэр ер төнцийн төлөөлөл болж Мон голд орж ирж байгаа улсууд юм. “Айвенхоу майнз” ч тэр, “Рио Тинто” ч тэр, аль аль нь олон нийтийн нээлттэй компа ниуд. Манай Монголд бол одоо хондоо бизнесийн элдэв данс тооцоо нь ил тод талаа саа нарийн сайн жигдрээгүй байна. Харин тэдний данс тооцоо бол, еэ гэгээн минь, тун нарийн байдаг юм билээ. Тэгэхээр тэдний хувьд аль нэг улсын Ерөнхий сайд ч юм уу, аль нэг сайдынх нь гарыг нь цайлгах гэж байгаад шорон гийн хаалга санаандгүй тат чих сонирхол бас байхгүй шүү дээ. Тиймээс хувь хүмүүсийн хувьд эрх барьж буй мань мэ тийнхээ ёс жудагт итгэдэггүй юмаа гэхэд, тогтолцооных нь хувьд тэдний хатуу чанд хууль цаазанд итгэж болох тал тай. Энэ сэдвийн эцэст нь хэлэхэд, хардлага байгаа бол түүнийг арилгах ганц найд­вар тай арга бий шүү дээ. Хуу лийн дагуу мөрдөх, шалгах л хэрэгтэй. Би шалгуулахад бэлэн байгаа. Үүнийгээ би ам бардам хэлж байна. Бяцхан буяндаа бузар халдаахгүй байх хэмжээний ухамсар бол надад бий. Бусад нөхөд маань ч надтай ижил байр суурьтай яваа гэдэгт би эргэлзэхгүй байна.

-Та Ерөнхий сайд бо лоод таван төгөлдөр шил гэж шинэ томъёо лол гаргаж ирж ажилла сан. Сая та өөрөө ч, бу сад ч таны ажлыг нэ лээд цэгнэх шиг боллоо. Харж байхад дэлхийн жишигт нийцэх бүрт гэ лийн тогтолцооны суу рийг тавьсан, Атрын III аяныг эхлүүлсэн, Оюу­тол гойн гэрээг батлуулж чадсан зэргээр таны аж лын үр дүнг өндөр үнэлж байна. Тэр дун­даас Атрын III аяныг он цолж асуумаар санаг даж байна?

-Асуу л даа. Авсан байж бол зошгүй гэх авлига ярьс наас, амжуулж хийх гэж оролд сон Атрын III аянаа ярь сан нь надад илүү тааламж тай байх нь мэдээж /инээв/.

-Би энэ намар атрын бүс нутгуудаар явж үзлээ. Үнэ хээр газар тариалан маань сэргэжээ. Та риа ланчдын зовхи өөдөө, урам зоригтой болсон бай на. Та монгол чуу дын уламжлалт ахуй амьд ралаас хол хүн юм шиг харагддаг. Атрын III аян таны нэртэй хамт түүхэнд үлдэнэ. Харин энэ санааг танд анх хэн өгсөн юм бэ. Та өөрөө энэ ажилдаа хэр сэтгэл хангалуун байдаг вэ?

-Ерөнхий сайд болгонд ажиллаж байсан тухайн цаг үетэй нь холбоотой жаргал, зов лон олон байдаг гэж би тү рүүн ярьсан. Миний хувьд ч зов лон бас тохиосон. Ерөн хий сайд болоод л ерөөсөө гурил, будааны үнийн өсөлт, хүнсний хомсдолын аюултай шууд нүүр тулгарч билээ. Тий мээс өөр яалтай ч билээ, Ерөн хий сайдын ажлаа би гуйл гаас эхэлсэн байдаг. Хойд, урд хөршөөсөө гурил, будаа байвал жоохон илүүч лээч гэж царайчилж гарсан. Тэгээд нэг юм 2008 оны хүнд хаврыг арай гэж барсан. Гэ тэл манайх гэдэг айл чинь урьд нь улаан буудайгаараа өөрсдийгөө хангачихдаг, бас гадагш нь зарчихдаг л байсан ш дээ. Төр засгаас нэг жаахан дэмжээд өгвөл энэ салбар маань босоод ирнэ, цаашаа өөрийгөө аваад явчихна гэж олон хүн, ялангуяа газар та риа лан эрхэлсээр ирсэн олон мэргэжилтэн надад хэлсэн л дээ. Олны санаа ийм л бай лаа. Тэр л надад нөлөөлсөн. Зориглоод хийх эсэх нь шийд вэр гаргах хүний л мэдэх асуу дал. Тэгээд бас эрсдэл ч юм. Хүний хүчин зүйлээс гад на, байгалийн хүчин зүйл шууд нөлөөлдөг том эрсдэл гэд гийг бас ойлгож байлаа. Гэхдээ намайг олон хүн хур цалж, зоригжуулсан даа. Ялан гуяа хөдөө аж ахуйн зөв лөх маань, Ерөнхий сайд асан Ш.Гунгаадорж гуай, “Ур га цын далай” холбооны тэр гүүн, миний найз Р.Содхүү нар намайг их зоригжуулсан даа. Атрын III аян маань олны санаа, олны дэмжлэг, олны зүтгэлээр бүтэж байгаа урам тай, буянтай ажил гэж боддог.

-Бурхан ч бас гайхалтай дэмжлээ?

-Сайн санааны үзүүрт тос гэдэг шиг, сүүлийн хоёр жилд бай галь дэлхий маань бид ний гээ үнэхээр харж үзлээ. Мон голчууд цаашдаа ам бүл улам л нэмэгдэнэ. Тэгэхээр ядаж идэх юмаа хүнээс гуйх гүй болчихно гэдэг улс орны хувьд ихээхэн чухал ач хол богдолтой. Бидэнд Атрын III аяныг анх эхлүүлж байхад хө рөнгө мөнгө тун бага байлаа шүү дээ. Гэхдээ л тэвдэж ява хад нь тэвнээр туслахад бол газар тариаланчдын маань урам нь бадраад, унасан сал бар аяндаа босоод ирдэг л юм байна.

-Үнэхээр тэр тариаланч дын нүдэнд ассан гал, хууч ны эзгүйрсэн, ун таж байсан талбайнууд сэрчихсэн, тариан тү рүү гээр халиурч байхыг харах онцгой сэтгэгдэл тэрүүлдэг юм билээ ?

-Атрын III аяны эхний хоёр жил ч яахав олны зүтгэл, бур ха ны авралаар гайгүй сайхан өн гөрлөө. Хойтон жил үүний гээ баталгаажуулаад авах ёс той юм. Хөдөө аж ахуйн сал барт шийдэж чадаагүй яваа өөр нэг том асуудал байна. Энэ бол мал аж ахуй юм. Ма най Монголын мал бол ирэх оны төл хүлээн авсны дараа 60 сая гараад явчих байх. Энэ 60 саяа эдийн засгийн идэвх­тэй эргэлтэд яаж оруулах вэ гэдэг асуудал байна. Энэ маань стратегийн ордуудаа эдийн засгийн эргэлтэд оруу ла хаас дутуугүй ач холбог дол той том асуудал болоод бай на. Бид жилдээ найман сая орчим толгой мал нядалж дотооддоо хэрэглэдэг. Энэ нь нийтдээ 230 мянган тонн мах болдог. Экспортод бол ердөө л 10-12 мянган тонн мах гар гаж байна. Энэ бол ердөө л 400 мянга орчим толгой мал гэ сэн үг. Дэндүү чамламаар үзүү лэлт. Бид гадагшаа жил дээ ядаж таван сая толгой малын мах, махан бүтээгдэ хүүн гаргадаг болбол тун хэ рэгтэй юмсан. Тиймээс Мон го лын махыг гадагш гаргах бүх бололцоог эрж хайх, ашиг лах шаардлага тулга раад байна. Би өнгөрсөн есөн сард ГХЯ дээр шинэ Элчин сайд нар явахад зориуд очиж уулзаж ярилцсан. Эдийн за сагтаа гаднаас хөрөнгө оруу лалт олж ирэхээс гадна, до тоо дын бүтээгдэхүүнээ, түү ний дотор монголын махаа га даадын зах зээлд үлэмж хэм жээ гээр гаргах тийм л болом жийг олж ирэх юм бол та нөх дийг сайн ажиллаж байна гэж үзэж, цааш цаашдын ажил амьдралыг чинь дэмжинэ ээ, Элчин сайд нарын ажлыг яг энэ үзүүлэлтээр дүгнэнэ шүү гэж хэлсэн.

-Монголын мал, махаа эдийн засгийн том эр гэл тэд оруулна гэдэг бол үнэхээр том зорилт л доо?

-Хэлэх амархан ч хийхэд хэцүү ажил. Монголын үржил шимт бэлчээр дээр тэжээгдэж байгаа манай малын мах бол дэлхийд хосгүй амт шимтэй мах гэдэгтэй хэн ч маргадаг гүй. Гэхдээ Монголын махаа дэлхийн зах зээл дээр гарга хын тулд мал маань нь ямар ч “но”-гүй, эрүүл гэсэн олон ул сын баталгаа бидний гар дээр байх ёстой. Үүний тулд бид давын өмнө малаа эрүүл жүүлэх том ажил хийх ёстой юм. Тэгж гэмээнэ л бид гад нын зах зээл рүү Монголын ма хаа бариад гарч чадна. Мон голын махны хамгийн том уламжлалт зах зээл бол хойд хөрш маань байсаар ирсэн. Тэ гээд л уржнангаас хойш оро суудтай газар тариалан яри хаас гадна махаа яаж тий шээ борлуулах вэ гэж яриад байгаа юм. ОХУ-ын Ерөнхий лөгч Медведев өнгөрсөн на­мар манайд ирэхэд би түүнд бараалхсан. Албан ёсны уул залт, зоогийн хугацааг орол цуулаад нийтдээ гурван цаг гаруй түүнтэй уулзсан. Өөр бу сад асуудал ярихаас гадна би махныхаа асуудлыг ни лээд тогтож ярьсан. Магад гүй, энэ сэдвээр би арай дэн дүү удаан ярьсан бололтой. Сүүл дээ Медведев Ерөнхий лөгч дагалдаж явсан сайд нараасаа “Яагаад Сибирийн цэргийн тойргийн командлалд Шинэ Зеландаас мах авах нь Монголоос мах авахаас илүү ашигтай байна вэ гэдгийн үн дэслэл, тооцоог очсоныхоо да руйд надад гаргаж өгөөрэй. Бас Монголоос мах импорт лох бодит бололцоо, хоёр тал даа тохирч болох импор тын урьдчилсан хэмжээний та лаар санал шуурхай бэл дээ рэй. Эс тэгвээс Монголын Ерөнхий сайд мал, махнаас өөр сэдвээр бараг л ярьдаггүй хүн байна шүү дээ” гэж хо шиг нож байсан.

-Оросын Сибириэс өөр том зах зээл манай мон голын маханд олддог бо лов уу?

-Орос орон бол бидний уламжлалт том зах зээл. Бид 20 сая малтай байхдаа Орос руу жилдээ 70-80 мянган тонн мах гаргадаг байж. Одоо малын маань тоо 50 сая гар чихаад байхад экспорт маань 10 гаруйхан мянган тонн гэж байдаг. Тиймээс уламжлалт зах зээлээ сэргээж авах асуу дал нэн чухал байна. Нөгөө та лаас, өөр том том зах зээл бас байх шиг байна. Хятадууд бол Монголын сайхан махны амтыг үзээгүй л шахуу яваа ард түмэн шүү дээ. Тэдний аж байдал дээшилж, мөнгөтэй болж байна, хаанаас ч юугаа ч аваад идэж чадах бэлтэй болж. За тэгээд арабын ер төнц гэж том сайхан зах зээл байна. Казахстан гэхэд огт мал гүй шахуу болчихоод бай на шүү дээ. Авах сонирхол их байгаад байдаг. Энэ мэт чиг лэл, гарцууд дээр тууштай ажил лах, ашиг сонирхлоо, үндэсний уламжлалт бүтээг дэ хүүнээ гадагшаа чиглүүлэх нь амин чухал болоод байна.

-Оросууд гэснээс, Оюу толгойн гэрээ үзэглэс ний дараа орос ах на рын зүгээс тунирхлын шинжтэй тодорхой реакц бол илэрсээн. Энэ сэдвээр тэдний ч, манай ч ажиглагчид бичиц­гээж байгаа. Таны түр завсар лага авч байгаа энэ то хиолд лыг ч Оюутолгойн асуудалтай холбож бас тайлбарлах юм. Оюу тол гойтой хол боотой гоор Монголын Ерөнхий сайд ямар нэгэн дарам тад орсон юм биш бай гаа гэсэн таамаг байдаг бололтой?

-Монгол Улсын Ерөнхий сайд ямар ч нөхцөлд шийд вэрээ гаргах даа мэдээж тоо цоо судалгаан дээр үндэслэж, төрийн бодлогынхоо дагуу аливаа асуудлыг шийдэх ёс той. Гадна, дотнын ямар нэгэн дарамт дор шийдвэр гаргаж бай гаа бол тийм Ерөнхий сайд Монголд хэрэггүй, угаа саа. Саяын асуултын чинь цаад агуулгыг би ойлгож бай на. Манайд элдэв долоон зүйл бичих л юм. Орост ч гэ сэн бас л чөлөөт хэвлэл тэй га зар болохоороо элдэв гүтгэ лэг, таамаг бас бичих л юм. Мэ дэхгүй байж бичих л юм, мэдэн будилж ч бичиж байна. Шулуухан хэлэхэд, Оюутол гойн асуудал дээр оросууд тай ямар нэгэн ил, далд тохироо байх гүй, байх ч үндэсгүй. Хоёр та лын хийсэн бүх тохи роо, хэлэл цээ рүүд бүгд алба жиж, хальс, цаасан дээр баа бээ гүй буудаг. Хэлэлцэх, то хи рох зүйлээ хоёр талаас Засгийн газрууд нь, хол богдох яамд нь урьдчилан бэлддэг. Түүнийг нь дараа Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр хэлэлцэж, харилцааны хаа ерөнхий чиг шугам, тодорхой асуудал, томъёолол зэргээ тогтож аваад, тэрнийхээ дагуу л харил­цааны бүх ажил, арга хэмжээгээ явуулдаг. Тогтсо ноос гадуур ганц үг ган гэж дуу гарсан бол, өөрөөр хэл бэл, аль нэг албан тушаалтан том толгойлсон нөхцөлд тэр хүн тө рийнхөө өмнө, улсын хаа өмнө, өөрийг нь ажил албанд тавьсан улс төрийн намынхаа өмнө ялын тавцан дээр л гарна гэсэн үг шүү дээ. Тэгэхээр Оюутолгойн асууд лаар Орос улстай холбог дуулж элдэв юм бичиж шуу гиулж бай гаа нь огт оргүй зүйл шүү гэдгийг шулуухан хэлье.

-Оростой холбож таныг хар даад, элдвээр би чээд байдаг нь огт оргүй зүйл биш гэж бас бо­догддог. Таныг орос школ той хүн гэдэг, та ОХУ-д сууж байсан Эл чин сайд байлаа, Ерөн хий сайд байхдаа бус даас илүү Орос руу яваад л, оро сууд тай илүү дотно харьцаад л байсан. “Оросын талыг баримтлагч Монголын Ерөн хий сайд С.Баяр” гээд манай хан бичихээс гадна оросууд хүртэл тэгж бичдэг юм билээ ш дээ?

-С.Баяр хэмээх нэгэн мон гол нөхөр оросуудад, Орос ул сад тал тай, талгүй байдаг эсэх нь хувь хүний үзэмжийн асуудал. Бид хоёр бол одоо энэ тухай биш, Монголын төрийн бодлогын талаар ярьж байна гэж би ойлгож байна. Тө рийн бод лого хувь хүний ханд лага таалал дээр биш, улс үндэстний эрх ашиг, түү нийг хангахад чиглэсэн тоо цоо, судалгаан дээр суурил даг. Би ганц нэг тоо, баримт хэлье. Энэ бол огтхон ч нууц биш, ил нээлттэй байдаг эх сур валжаас авсан тоо юм. “Га даадын хөрөнгө оруулал тын зохист хэмжээ, харьцаа” гэсэн ойл голт Үндэсний аюул гүй байдлын үзэл баримтлалд бай даг. 1990 оноос хойш өнөөг хүртэл гадаадаас манай улсад орж ирсэн хөрөнгө оруу лалтын хэмжээ гурван тэр бум ам.доллар болсон бай на. Энэ хөрөнгийн гурав ны хоёр нь буюу хоёр тэрбум орчим ам.доллар нь БНХАУ-аас орж ирсэн байдаг. ОХУ болон дэлхийн бусад улс орон үлд сэн гуравны нэг дотор баг таж байна гэсэн үг. Бүр тодор хой тоо хэлэх юм бол, Орос ул саас манайд оруулсан хө рөн гө оруу лал тын нийт хэм жээ 100 сая ам.доллар ч хү рэх гүй байгаа юм. Үүнийг урд хөршийнхтэй харьцуулах юм бол хорь дахин бага байна. Монгол Улсад оруулсан хө рөн гө оруулалтын гуравны хоёрыг БНХАУ, гурван хувийг нь ОХУ хангасан байна гэсэн үг. Тэмээ, ямаа гэхийн ч арга гүй тэмээ, ялаа гэвэл илүү дүйж очих ийм хэмжээ, харь цаа байж байна. Гадаадын хөрөнгө оруулалтын ийм хэм жээ, харьцааг “зохистой”, тэнц вэртэй байна гэх аргагүй. Монгол Улс маань үнэндээ бол гурван хөрш тэй улс. Орос, Хятад болон дэлхийн бусад орон гэж бид ярьдаг…

-Нөгөө АНУ, Япон, Со лон гос, Европын хол боо ны орнууд ОХУ-тай нийлээд манайд орж ирсэн хөрөнгө оруу лал тын дөнгөж гуравны нэ гийг хангаж байна гэж үү?

-Тийм. Дэлхийн бусад орон дот роо бид өндөр хөг жил тэй, ардчилсан дэглэм журамтай улс оронтой харил цаагаа хөгжүүлэхийг чухал чил даг. Гэтэл тэндээс өнөөг хүр тэл орж ирсэн хөрөнгө дэн дүү бага байлаа. Харин сая хан гэрээ нь батлагдсан Оюу толгойн төслийн хөрөнгө оруу лалт болох дөрвөн тэр бум ам.дол лар энэ байдлыг нилээд засах, тэнцвэржүүлэх учир жанцантай юм. Монгол Улс гурван хөрштэйгөө зөв зо хистой, тэнцвэр тэй харил цаатай байх нь үндэсний эрх ашигт маань амин чухал. Гэх дээ тэнцвэрийг хангаж байгаа нь энэ гээд урд хөршөөс орж ирсэн хөрөнгийг танах, хасах замаар биш, хойд хөршөөс болон бусад орноос орж ирэх хөрөн гийг нэмэгдүүлэхийг зо рих, бүх та лаар дэмжих естой юм. Оюутолгойн хөрөнгө оруу лалтын хэмжээ, түүний ач холбогдлын тухай би тү рүүн хэлсэн. Одоо бид ОХУ-аас орж ирэх хөрөнгийн хэм жээг БНХАУ-аас орж ирсэн хөрөнгийн хэмжээнд хүргэх, дүйцүүлэх зорилготойгоор илүү үр дүнтэй, илүү идэвхтэй ажиллах ёстой болж байна. Ингэж дүйцүүлэх нь манай үн дэсний эрх ашигт бүрэн нийц нэ. Үндэсний аюулгүй байд лын үзэл баримтлалыг 1990-ээд оны эхний хагаст боловс руулж байхад ОХУ, БНХАУ, дэлхийн бусад орон той ха рил цах харилцаа, түүний хү чин зүйлс, зохист тэнцвэрийг тодор хойлсон “30:30:40” гэ сэн нэгэн томъёо гарч ирсэн бай даг. Энэ томъёо бол гадаа дын хөрөнгө оруу лал тын зо хист хэмжээг ч бас тодор хойлсон оновчтой томъео юм. Тий мээс бид гадаад бод логын хоо, эдийн засгийн га даад харилцааныхаа тодор хой асуудлыг шийдэхдээ, түүний дотор ОХУ-тай харил цах харилцаагаа тодорхой лохдоо дээр дурдагдсан ба римт, тооцоо, үндэс лэ лийг зайлш гүй харгалзах естой гэ сэн бодлого, чиглэлийг би Ерөн хий сайдаар ажиллаж байхдаа барим талсаар ирсэн. Монгол Улсад орж ирэх Оро сын хөрөнгө оруулалтыг нэ мэг дүүлэх нь оросуудад гэхээ сээ бидэнд илүү ашигтай гэд гийг хаана хаанаа ухаарвал сайн байна. Оро сын оролцоо, Оросын хөрөнгийг татах асуу дал бол ёстой нөгөө манай төрийн бодлогын тулгамдаад байгаа зорилтуудын нэг гар цаагүй мөн. С.Баяр нь байна уу, С.Батболд нь байна уу, хэн байх нь хамаагүй энэ асууд лыг шийдэх л үүрэгтэй. Ший дэх ч болно.


ШИЙДВЭРИЙГ МААНЬ “СТАНДАРТ БУС” ГЭДЭГ БОЛОВ УУ, “ШИНЭ СТАНДАРТ” ГЭХ НЬ ҮҮ, ӨӨР ЮУ ГЭДЭГ БОЛ ГЭЖ БОДОЖ ЯВСАНГҮЙ

-С.Баяр Ерөнхий сай дын нэр тэй хамт “стан дарт бус” гэх томъёолол их яригддаг. Гэх дээ энэ томъёолол өөрөө тийм ч оновчтой томъёолол биш байж болох юм. Энэ хүнд шийд­лүүд, Монго лын улс тө рийн прак тикт байгаагүй “стан дарт бус” шинэ алхмуу дыг та яагаад хийх бо лов оо. Мэдээж эрүүл мэндийн шалт гаа наас гадна бидний мэдэх гүй олон юм байгаа байх?

-Нэг асуултаар хоёр огт өөр сэ дэв хөндөх шиг боллоо. Эхлээд “стан дарт бусын” ту хай нэг юм хэлье. УИХ-ын гишүүн, сая Гадаад харил цаа ны сайдаар томилогддог Зан дан ша тар надаас нэлээн тү рүүн нэг со нин юм асуусан. “Та ны гаргаад бай даг энэ шийдвэрүүд “стандарт бус” гэ­хээсээ “шинэ стандарт” юм биш үү. Та өөрөө юу гэж үзэж бай на вэ” гэж. Би түүнд хариулж амжаагүй л явна. Юу тай ч аливаа шийдвэр гаргахдаа би түүний шаард лага болон үр дүнг олж харах, тооцохыг хичээдэг. Тэр нээс биш тэр шийд вэрийг маань “стан дарт бус” гэдэг болов уу, “шинэ стандарт” гэх нь үү, өөр юу гэдэг бол гэж бодож явсан гүй. Өөрөөр хэлбэл шийдвэ рийн агуул га, зорилго нь чу хал болохоос түүний нэр, хэл бэр нь бол дараа гийн асуудал гэж боддог. Эрүүл мэндийн учир шалтгаанаар аж лаа саа чөлөөлөгдсөн тухай та асуу лаа. Энэ бол тэр аль нэгэн “стан дарт тай” хол боогүй л зүйл байх. Яа хав, стан д арт тай заавал холбоё гэж үзвэл, ажлаа хийхэд нь биеийн маань байдал одоохондоо “стан дарт бус” болжээ гэх юм биз дээ. Энэ нь “шинэ стан дарт” болоод тогтчихгүй бай гаасай билээ гэж ерөөе дөө /инээв/.

-Эрх мэдлээс татгалзах соёл гэх ойлголт манайд бараг байдаггүй шинэ зүйл. Цөөхөн жишээ л байдаг байх. Гэхдээ сая та үнэхээр гайхаш руул сан шийдвэр гаргаж, өө рийн хүч чадлыг харуул лаа. Гэхдээ энэ бүхнийг танд хамгийн ойр зөв лөж байсан хүн бий юу?

-Намын бодлогын асууд лаар намын нөхөдтэйгөө зөв лөлгүй л яахав. Тодорхой хү ний эрүүл мэнд гэдэг бол на мын бодлого биш, тухайн хү ний л асуудал, тэр хүний л зов лон юм даа. Миний л эрүүл мэнд учраас энэ асуудлыг хэн тэй ч зөвлөх билээ, өөрөө л шийднэ шүү дээ. Харин гаргасан шийдвэрээ бол на мын журмын нөхөд, хамтран зүтгэгч нар, найз нөхөд, ар гэрийнхэндээ бол ном жур маар нь дуулгах ёстой.

-Та яг ямар эмчилгээ хийлгэж байгаагаа олон түмэндээ хэлж болох уу?

-Аль хэдийнэ, удаа дараа, олны өмнө ёслол төгөлдөр зарлагдаад маш тодорхой болчихсон юм биш үү, миний өвчний түүх? Тиймээс нуу гаад байх юм бол үндсэндээ алга. Мон голд бараг арван хүний нэг нь яг над тай адилхан өвч тэй явж байна. Ма найд бараг 250 мянган хүн элэгний аль нэ гэн вирустэй байдаг гэж сонс сон. Энэ бол өндөр тоо. Гэ тэл АНУ-д ч энэ тоо өндөр байх юм. Тэнд хүн амынх нь дөрвөн хувь буюу найман сая орчим хүн С вирустэй гэнэ. Тэ гэ хээр хөгжиж яваа Монголд ч бай даг, хөгжөөд тасарсан АНУ-д ч л гар даг, хүн төрөлх төнийг зовоож байгаа олон өвч ний л нэг нь юм даа. Энэ өв чинд интерферрон хэмээх хүчтэй тариа, рибаверин хэ мээх үй олон ширхэг эмнээс өөр эмчилгээ бай даг гүй юм байна. Энэ эмчилгээ нь харин өвч­нөөсөө ч хүнд юм шиг. Ийм эм чил гээ хийлгэж байгаа хүн юун Ерөнхий сайдын ажлыг хийх. Ерөн хий дөө л ор, хэвтэр бараадсан, та риан даа шанал сан, уух эмээ ширхэг лэж тоол сон байдалтай байдаг юм бай на. Харин хаяа ном ша гайх, агаарт дэмий сэлгүү цэхэд элдэв хорио байхгүй нь зүгээр ч юм шиг.

-Танай намын болон Зас гийн газрын хамтран зүтгэгчдээс тань, мөн Ерөнхийлөгч Ц.Эл бэг­дорж, УИХ-ын дарга С.Дэм бэрэл нараас танд хандаж “Ерөнхий сайд та хэсэг хуга цаанд таа ваа раа эмчлүүл. Үүний тулд заавал албан ту шаа лаасаа холдох хэ рэг гүй” гэсэн санал хү сэлт тавьсан гэдэг үнэн үү?

-Ажлаас чөлөөлөгдөх хү сэл тээ тавихдаа, мэдээж хэ рэг төрт ёсоо бод оод улсын хаа Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, хамтран зүтгэж байгаа Зас гийн газрын гишүүд, мөн намын хаа Удирдах зөвлөл, УИХ дахь намын бүл гийнхээ нөхөдтэйгээ л хамгийн тү рүүнд асуудлыг ярина шүү дээ. Уулзаж ярилцахад бараг хүн бүр л “Таны биеийн зов лонг ойл гож байна аа, шаард­лагатай хуга цаан даа эмч лүү лэх хэрэгтэй. Гэхдээ ажлаа саа заавал чөлөөлөг дөх хэрэг бай гаа юм уу, тэр хуга цаанд бид ачааг чинь хөнгөлөөд, арыг чинь даа гаад явчих на шүү дээ” гэж хүний ёсоор сай хан ханд сан явдалд сэтгэл маань их уяр сан. Улсын Ерөн хий лөгч, Их хурлын даргаасаа авахуу лаад хамтран зүтгэж байгаа намын журмын нөхөд маань, УИХ, ЗГ-ын гишүүд ингэж хэ лээд байхаар нээрээ ч тийм болол цоо байгаа юм болов уу даа гэж нэг хэсэг бо дох, эргэлзэх явдал гарч л бай лаа. Гэхдээ сүүлд сайн бодоод үзэхэд тэр бол гарц биш юм билээ. Ачааг үүрнэ гэсэн бол өөрөө л үүрэх ёстой. Ерөнхий сай дын дангаараа үүрдэг тусгай ачааг хэсэг нөхөддөө хувааж тохоод яа хав. Эрхийг үүргээс нь, ялыг ямбаас нь салгах нь ерөөс буруу. Өөрийгөө бо лон өрөө лийг ин гэж зовоож бай хаар өргөдлөө өгье гэж эцэстээ шийд сэн. Шийдвэр гар гахад хэцүү бай сан ч, яг шийдсэний дараа бол бие махбодь өвч тэй хэвээр ч, санаа сэт гэл эрүүл, тэнүүн болдог юм бай на лээ.

-Өр авлагын тухай ойл голт хүний хорвоод бай даг. Ялан гуяа эдийн зас гийн утган дээр. Хүн чанарын өр авлага гэж зүйл бас байдаг болол той юм аа. Энэ тухай танд ер нь ямар бодол байдаг бол?

-Өртэй хүн өөдөлдөггүй л гэдэг шүү дээ. Тийм учраас тэр авлага гэ дэг бол дараа гийн асуудал байх. Да вын өмнө өргүй л байх хэрэгтэй биз.

-Сэтгэлийн ч гэсэн үү?

-Сэтгэлийн өр бол огт өөр матери биз дээ. Гэхдээ өргүй байх нь эрх чөлөөтэй явахын нэг үндэс мөн л болов уу.

-Бид хамгийн өөдгүй, хамгийн хүний тус мэд дэг гүй, увайгүй нөхдүү дийг улстөрчид гэж их ярьдаг. Хүн чанар дээр суу рил сан улс төр хөг жөөсэй гэж бас хүсдэг. Та их огцом, хурц шийд вэрүүд гаргадаг. Зан чанарын ийм шинжээ сээ бо лоод эсэргүүцэгч дийг ч цөөн гүй төрүүл дэг, бас татдаг байх. Гэсэн ч улс төр хавиар хүн чанартай бас таа ралддаг, тийм юм тэнд бас байдаг гэж түрүүн та хэлэх гээд байх шиг?

-Би урьд нь энэ талаар бас ярьж байсан санагдаж байна. Улс төр гэдэг чинь амьдралын л нэг хэсэг. Хү ний хийдэг ажлын нэг л салбар. Амьд ралд сайн, муу хоёрын харь цаа, пропорц ямар байдаг билээ, улс төрд энэ хоёр тэр л багцаандаа байдаг биз. Тэрнээс биш дан ганц хүний шаар, шавхрууг шүүж аваад тусгай орчинд аваачиж түг жээд, дараа нь тэднийгээ “улстө рийнхөн” гэдэггүй л байх. Сэтгүүлч дийн дунд хо гийн болоод хөгийн шаарууд байхгүй гэж үү?


СЭТГҮҮЛЧДИЙН ДУНД ХОГИЙН БОЛООД ХӨГИЙН ШААРУУД БАЙХГҮЙ ГЭЖ ҮҮ?

-Таны хүнд ханддаг хэмжүү рийг л сонирхох гэж явсаар энэ хүрээд ирлээ л дээ?

-Хүн чанарын асуудал бол харь цааны гол асуудал гэж боддог. Хүн ча нар нь хэтэрсэн юм даа гэсэн хүний харьцаа ч байхгүй, бизнес ч байх гүй, улс төр ч байхгүй. Хүн ча нар ду тагдана гэхээс хэтэрнэ гэж байх гүй. Ерөөс чанар гэдэг үзүү лэлт бол өөрөө тусдаа том үнэт зүйл юм шиг. Хү ний ча нар, харилцааны чанар, орч ны чанар, эрүүл мэндийн чанар, эдийн чанар гээд үнэ лэх ёстой юм амьд ралд олон байна. Нас ахих тусам үүнийг илүү сайн ойлгодог юм шиг байна.

-С.Баяр даргын хийсэн томил гоонуудыг хараад юуг голчлон хэмжүүрээ болгодог юм бол гэж боддог байсан. Нов шийн амьтан даа гэж олонхийн үздэг нөхөр ч албанд тохоогдоод л яваад байдаг. Ерөөсөө юу хийж бүтээсэн нь тодор хой гүй, сайн, муу нь мэдэгдэхгүй залуу­сыг ч мэр сэр томил сон?

-Нэр усгүй ийм ерөнхий шүүмж лэлд ерөнхий л хариу ирнэ шүү дээ, Ганчимэг ээ. Ажлын томилгоонд ажил хэр гийн чанар, чадварыг л гол ло дог журам, шалгууртай. Би томил гоон дээрээ алдаа гар га сан байхыг үгүйсгэхгүй. Гэх дээ л томилсон хү мүүс маань дандаа “Новшийн амь тад, сайн муу нь мэдэгдэхгүй за луус” бай гаагүй л болов уу гэж найдаж бай на. Царайны сайх наар цай сүлэх юм биш гэдэг шиг. Хүний сайн, муу гийн тухай хувийн дүгнэлт маань ми ний дотор л хадгалагдаж байх учир тай. Тэрнээс ажил албанд томил гоо хийхдээ “сайн, муу хүн” гэсэн барьц, баримжаа муутай, субъектив чанар тай шалгуураар хандах юм бол сүйд бол но биз дээ. Сайн санагдсанаа авч то ми лоод л, харин энэ бол нэг жаа хан тийм амьтан даа гээд ха лаад л байх хэрэг үү. Хувийн үнэлэмж, албаны шалгуур гэдэг огт хоёр өөр хавтгай дээр хэрэглэгддэг өгөгдөхүү нүүд байх шүү.

-Шинэ Ерөнхий сайдыг С.Бат бол доос өөр хүн байсан бол нийгэм хү лээж авах гэж бөөн юм болох байсан байх. Та яаж, ямар шалгуураар энэ сонгол тыг хийсэн юм бэ? “С.Батболд болж байна аа. Зөв сон голт” гэсэн толгой до хилт таны шийдвэрийг хүрээлж байсан санагд сан шүү?

-Яагаад тэгж байгааг мэ дэх үү. Үүнд хэд хэдэн учир шалт гаан бий. Би гол хоёрыг нь л хэлье. Нэгд, одоо шийдэх ёстой байгаа бизнесийн том том асуудлуудыг бол мань мэтээсээ Батболд илүү сайн мэднэ, мэдэрнэ, шийдэж чад на. Жишээлбэл, Оюу тол гойн гэ рээг би бизнес талаас нь ха раад, хөөе та нар тэр талаас нь бо доод үзээч ээ гээд хэл чих мэдлэг, мэд рэмж надад дутагдаж байлаа. Миний туулж ирсэн зам бол, хууль гэдэг ч юм уу, улс төр гэдэг ч юм уу, зөв хөн энэ чиглэлээр л явжээ. Гэтэл энэ том хэм жээ ний бизнесийн асууд лыг шийдэхэд зөвхөн тэр гаднаас олж болох мэдээлэл, мэдлэ гээс гад на дотроос төрдөг мэдрэмж ус, агаар мэт хэрэг тэй юм байна. Би үнэндээ бол бизнесийн асуудлаар Ерөн хий сайдын хувьд гологдож байсан хүн. Өнөөдөр яг С.Бат болд шиг л Ерөн хий сайд хүлээгдэж байж.

Хоёрт, С.Батболд бол мэргэж лийн гэхээсээ төрөл хийн дипломат хүн. Монголыг гадаад ертөнцтэй холбох амьд гүүр болж чадах чадвар талаас нь ч үзвэл, миний түрүү ний яриад байдаг гадаад харилцааны зохист тэнцвэ рийг хангах мэдлэг, мэд рэмж талаас нь ч үзвэл энэ бол зөв сонголт болжээ хэмээн түү нийг до тоод, гадаадгүй хүлээн зөвшөөрч байна. Нөгөөтэй­гүүр, ерөөс хүмүүс тэй харьцах харьцааны хувьд Бат болд бол асуудлыг эвээр шийдэх зү гээр нэг чадвартай гэхээсээ увидас тай хүн. Хамтарсан Засгийн газрыг цааш нь аваад явахад түүний энэ чанар бол амин чухал зүйл юм.

-Ерөнхий сайд С.Бат бол дод өнөөдөр байх гүй бай гаа, бий болгож арай амжаа гүй байгаа сүр хүчинд та хан див өргөж ярьж байгаа юм уу. Тэр сүр хүчээ шинэ Ерөн хий сайд өөрөө бүтээг л дээ?

-Бүтээнэ ш дээ. Бүтээж л таарна шүү дээ. Ирээдүйд бү тээ хээс гадна аль хэ дийнээ бүтээчихсэн суурь, сүр хүч түүнд хангалттай бий. Хэн нэгнээс хандив аваад байх шаардлага түүнд байхгүй.

-Таны дотор С.Бат болд той өрсөлдөж бай сан хүн бай сан уу, нэр хэлэхгүй байж бол но. Гэхдээ байсан, үг үйг хэлж болох уу?

-Байлгүй яахав. Нэлээд олон хүн байсан. Гэхдээ эр лийн үзүүр тодорхой зар чим, шал гуурын дагуу цөөн бүрэл дэхүүн дотор эргэлдэх ёстой бол сон. Давын өмнө хам тарсан энэ засаг маань цааш даа ч үргэлжилж ажил лах ёс той гэдэг том зарчмаа би барь сан. Өнгөрсөн жил хүнд хэцүү сонгууль боллоо. Дараа нь долоон сарын нэгэн боллоо. За тэгээд хэлэлцэж, хэлэлцэж нэг юм хамтрах боллоо. Хамтар сан Засгийн газраа байгуулаад замд гарлаа. Энэ хугацаанд хийж чадсан ч юм байна, ам жаагүй ч юм зөндөө байна. Энэ бүхний гавьяа ч тэр, гай ч тэр хамтарсан за сагт орсон өнөөх 15 хүн дээр л бууна шүү дээ. Энэ ба гийг толгойлж байсан би хэ мээх нөхөр бие маань дий лэхээ болилоо гээд за мын дун даас буцчихлаа. Тэ гэхээр да раагийн Ерөн хий сайд үлдэж бай гаа 14 дотроос л байх ёстой гэ дэг гол зарчим үйлчилнэ. Эрх биш сонгуулийн үр дүн гэж бай гаа учраас тэр хүн МАХН-ын гишүүн байж таа раа. На майг хасахаар МАХН-ын ги шүүн төрийн сайд найман хүн үлдэнэ. Тэ гээд бодоод үз л дээ. Энэ дун даас миний түрүүний шал гуураар шүүвэл С.Бат болд га рах нь ойлгомжтой юм. На мын гишүүд ч, иргэд сонгогчид ч бидний барим талсан тэр зар чим, шал гуурыг зөв гэж үзсэн учраас таны түрүүний хэл сэнч лэн

“С.Батболд болж байна аа. Зөв сонголт” гэсэн байдлаар түүний томилгоог хүлээж авчээ.


Н.ЭНХБАЯР НӨХӨН СОН ГУУЛЬД НЭР ДЭВШСЭН БОЛ АРАА САА ДЭНДҮҮ ИХ ЭРСДЭЛ, СҮЙТГЭЛ ДАГУУЛАХ БАЙСАН ГЭДЭГТ БИ ОДОО Ч ОГТ ЭРГЭЛЗДЭГГҮЙ

-С.Баяр даргад хаяг лаг дах гавьяаны тухай албан ба ал бан бусаар олон дахин л ярьж байна. Тэр дотроос нэ гэн стандарт бус га вьяа ны ту хай бүр их. С.Баяр олон гавьяа бай гуулсан. Тэдгээ рийн хамгийн том нь Н.Энх бая рын буухиаг тасалсан яв дал гэх мэт. Ц.Элбэгдор жоос ч олон юм нэхээд хэрэг гүй. Тэр чинь Н.Энх баяр ыг унагаж хийхээ хий чих­сэн хүн гэх юм. Та ийм асуул тад ха риу лах уу. Ийм стан дарт бус гавьяа үнэ хээр байна уу. Эсвэл бас л сэт гүүл чид бид ний гаргасан таа маг, явуул сан өдөөн хат галга юм уу?

- За даа, тэр бол сэтгүүлч та нөхдийн л хийдэг таамаг, явуулга байна гэж бодож байна. Хэн нэгэн буухиагаа гэнэт тас луулаад л, нөгөөх нь түүнийг нь сүрхий тас лаад л. Тэгээд тэр нь гавьяа болж яригдаад л… Би бол үнэн дээ асуудлыг тэгж ха рахгүй байгаа. Наад зах нь гэхэд, Н.Энхбаяр дарга одоо харьцангуй залуу хүн шүү дээ. Надаас хоёр ч дүү, одоо дөнгөж 51-тэй. Эр хү ний замын хүзүү урт гэдэг дээ. Би ч гэсэн жи шээл бэл, га вьяа гаа яриулаад л, ингээд нас яагаа ч үгүй байж л вагоны буудал дээр ийш тийш хол явчих гэж байгаа хүн шиг үдүү лэн мордох гэж байгаа байдалтай сууж бай на гэж бодохгүй л байна шүү. Өвгөн партизаны ярь даг дайн байл даан тай кино ч бас яримааргүй л байна.

-Та Н.Энхбаярын тухай ярих нэг л дургүй байх шиг. Би заавал яриулна гэж бас зүтгэхгүй л дээ?

-Н.Энхбаяр даргатай хол боо той асуудлаар на дад ярих ч юм байна, ярих гүй ч юм байна. Н.Энх баярын тухай огт юм ярих гүй гэсэн бодол байхгүй. Яагаад ярихгүй байх ёстой гэж. Н.Энхбаяр гэдэг хүн Монголын улс төр, Мон голын түүхэнд том мөр үл дээсэн улс төрийн том фигур шүү дээ. Том фигур уч раас оносон юм нь ч том байдаг, алд сан юм нь ч бас том л бай даг. Жишээ нь, их өрийн асууд лыг тэглэсэн явдал бол түүний том гавьяа. Их өрийн асуудлыг тэглэж чад сан учраас одоогийн Зас гийн газар, одоогийн УИХ-д энэ стратегийн том орд газ руу дын асуудлыг ёстой дур зоргоо роо, Монголынхоо бод логоор шийдэх болол цоо нээгдсэн. Энэ түүхэн том гавьяаг яаж үгүйсгэх юм бэ.
-Том гавьяа нь ийм байж. Тэгвэл түүний том алдаа нь юу гэж Та боддог вэ?

-Ерөнхийлөгчийн сонгуу лийн дараа Н.Энх баяр дарга буруу тийшээ зүт гэчих шиг болсон. Ерөн­хийлөгчийн сон гуульд мэ дээж нэг, хоёр дугаар байр гэж байхгүй л дээ. Нэг нь Ерөн хийлөгч болоод дээ шээ явдаг, нөгөө нь ир гэнээ рээ үлддэг. Энэ гашуун бо ловч гарцаагүй үнэнийг дот роо уужуу тунгаах, хүлээн зөв шөөрөх сэтгэл зүйн уян хатан чанар Н.Энхбаяр дар гад дутав уу даа гэж би хар сан. Тэгээд л сонгуулийн ма ргааш өг­лөөнөөс нь эх лээд буруу гаргалгаа хийс нээс болж том том алдаад эхэл сэн юм шиг надад санагд сан. Жишээ нь, Чин гэлтэйн нө хөн сонгуульд залуу сайд Д.Зо ригт дэв­шинэ ээ гэсэн намын Бага хур лын шийдвэр гарчи хаад бай хад бас нэг том алдаж бай на лээ. Н.Энхбаяр бол намын гишүүнчлэлээ сэр гээ чих сэн хүн. Өөрөө нэг хэ сэг теле­виз, сониныг өө рийн мэдлийнх гээд зар лачихсан хүн. Тэгээд тэр теле виз, со ниноо роо дам жуулаад намын хаа эсрэг, намаасаа нэр дэвш сэн хү ний эсрэг улаан цагаан тэмц сэн. Энэ бол ямар ч хэм жээ ний улстөрчид байж бо ло хоор гүй том алдаа, том нүгэл юм л даа. Н.Энхбаяр дарга бол үнэхээр шинэ Монголын түүхэнд том мөр үлдээсэн том зүтгэлтэн. Өө рийгөө зүй ёсоор ман дуу­лах гэрэлт хөшөөний хөө суу рийг өөрөө л цутгасан хүн. Харин сая болсон нөхөн сон гуулиар тэр хөшөө нийхөө суурийн нэлээн хэсгийг нь өөрөө жоотуу даад, эмтлээд аваад явчих шиг боллоо.

-Ер нь Н.Энхбаяр дарга яагаад нөхөн сон гуульд нэр дэв шиж бо лох гүй гэж. Дэв ших эр хийг нь та хасч болох гүй биз дээ. Тэгэх тус маа танай намын дар га байсан хүн, Улсын Ерөн хий сайд, Ерөн хийлөгч байсан хүн, олон түмэнд танигдсан том улстөрч шүү дээ. Та дөнгөж сая л энийг нь хэлээ биз дээ?

-Товчхон хэлэхэд, Н.Энх баяр дарга нөхөн сонгуульд нэр дэвшсэн бол их буруу юм болох байсан. Өөрт нь ч буруу, намд ч буруу. Төрд байдаг жишиг жаяг гэж нэг юм бий шүү дээ. Тэр жишиг жаяганд ч харш буруу юм болох байсан.

-Яагаад буруу гэж?

-Дэндүү ойлгомжтой юм биш үү? Ерөнхийлөгчийн сон гуулиар Монголын сон гогч олон түмэн нэр дэвшигч нарт дүнгээ тавьчихлаа. Манай нам болон нийгэм тэр чигээрээ тэр дүнг нь хүлээн зөвшөөрчихлөө. Гэ тэл улсын хэмжээний сон гуу льд нийт ард түмний тавь сан дүнг дүүргийн хэмжээнд очиж давж заалдах гээд бай гаа ч юм шиг ёс зүйн та лаасаа ч, улс төрийн талаа саа ч нэг тийм эргэлзээтэй, эв гүй юм руу яваад орчих гээд байсан. Та Н.Энхбаяр ыг намын дарга, Ерөнхий лөгч байсан хүн шүү дээ гэж надад сануулж байна. Тийм л дээ. Тийм том тушаалд байсан тусмаа л эвгүй байхгүй юу. Ерөнхийлөгч бай сан хүн сонгуульд өвдөг шо роодмогцоо парламен тын сонгуульд нэр дэвш дэг практик жишиг дэл хийн хаана ч байхгүй. Яагаад бай даггүй гэж? Яагаад гэвэл зүгээр л эвгүй байхгүй юу. Сон гуулийн тоос буусны дараа нь, хэд гурван жил өнгөрсний эцэст бол хаана ч гэлээ нэр дэвшээд явж болох байх л даа. Гэхдээ л бас мэдэхгүй юм. Би л бол тэгж явахгүй.

-Н.Энхбаяр нөхөн сон гуульд нэр дэвшвэл гарцаа гүй ялагдана. Тэгвэл энэ нь түүнд гэхээсээ надад муу юм болно гэж та дот роо бол гоом жил сон байж болно шүү дээ. Тэ гээд л дэвшүүлэх гүй гээд гөжчихсөн юм биш үү?

-Сонгуулийн дүнг урьд чилж гарцаагүй мэднэ гэж байхгүй. Гэхдээ л Н.Энхбаяр сонгуульд дэвшлээ гэхэд ялах магадлал нь бага байсан. Ерөнхийлөгчийн сон гуулиар манай нэр дэв шиг­чид хамгийн бага санал өгсөн тойрог бол энэ Чин гэлтэйн той рог байсан юм шүү дээ. Нэр дэвш­лээ гэхэд сонгуулийн сурталчил гааных нь агуулга юу байх вэ? Хэдэн сарын өмнө та нар буруу шийджээ, одоо зөв шийд гэх үү, юу гэх вэ? Бод доо. Чингэлтэйн сонгог чид нөхөн сонгуулиар Н.Энх баяр дахиад хүрээд ир вэл яах байсан бол? Түрүүн унагасан юм, одоо босгоод өгье гэх байсан болов уу, эсвэл давж заалдаад байгаа бол бүр үзүүлээд өгье гээд ширүүлэх байсан болов уу. Олон түмний сэтгэл зүйн өөрч лөлт, хандлагыг барин та вин таах аргагүй шүү дээ. За тэгээд нөхөн сонгуульд Н.Энх баяр нэр дэвшээд уналаа гэхэд сүйд болно биз дээ. Өөрөө ч зүйл дуус на, намаа ч бүр шаварт хут гана биз дээ. Тийм том эрсдэл рүү түүнийг ч, намаа ч түлхэх бүдүүн зүрх намын дар га надаас гарч болно гэж үү? Хоёр сонгуульд нэг хү нийг байн байн зүтгүүлээд л, тэгээд дараа лан өвдөг шороодуулаад л бай вал юу болох вэ? Энэ нэг эргүүт сэн нөхрийг намын даргаас нь авч хаяна гэхэд би “үгүй” гэж хэлэх эрхгүй л болно. Би ч яахав дүүрч гэж бодъе. Харин намын нэр хүнд яах вэ? Энэ намын оролцоотой бай гуул сан нөгөө хамтар сан засаг яах вэ? Энэ зас гийн хийх, гүйцээх учиртай том ажлууд яах вэ? Н.Энх баяр нөхөн сон гуульд нэр дэвш сэн бол араасаа дэн дүү их эрсдэл, сүйтгэл дагуу лах байсан гэдэгт би одоо ч огт эргэлздэггүй.

-Үүнийгээ та өөрт нь хэлж байсан уу. Та хоёр нэг их удаан уулз лаа гэж дуулдсан?

-Бид хоёр нэг биш, хэд хэдэн удаа уулзсан. Удаан ч уулзсан, босон суун ч уулзаж байсан. Өөрт нь бол би нөхөр ёсоор үнэн бодлоо хэлсээр л явсан. Наадахь “халуун мөрөөр нь даагаа нэхэх” гэсэн санаа чинь буруу шүү гэж. Би намын даргын хувьд нэр дэвшинэ гэсэн бодлыг чинь ийм ийм учир шалтгааны улмаас дэмжиж үнэхээр чадахгүй нь гэж аль халуун зунаас хойш л хэлсээр ирсэн. Гэхдээ Н.Энхбаяр дарга бол нэг зүтгэчихээрээ хүний үг авахдаа тун тааруу болчихдог хүн шүү дээ.

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар нам намайг өөдтэй дэмжсэнгүй. Ялан гуяа энэ намын дарга, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, хотын бүлгийнхэн бол бүр эсрэг ажилласан гэсэн утгатай өөрт нь нэг тийм гомдол байх шиг санагдсан. Танд түүнийгээ илэрхийлж байсан уу?

-Сонгуульд уначихсан хүн бол ерөөсөө л бөөн гомдол байдаг л даа. Гомд сон, бухимдсан хүний үгийг үг болгоод байх хэрэггүй ч байж магад. Тиймээс энэ сэдвийг бол ор тас орхих хэрэгтэй.

-Энэ сэдвийг орхиё гээд орхилоо гэхэд цаа на нь бол үүнтэй хол боотой олон асуулт үлдэнэ шүү дээ. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд танай нам амжилтгүй оролцсоны учир шалтгааныг та намын даргын хувьд юу гэж дүгнэдэг вэ гэж танаас би асууя л даа. Бүр хэний буруу вэ гэж шулуухан асууж болох уу?

-Аль ч сонгуульд намын хүчин зүйл, нэр дэвшигчийн хүчин зүйл гэж байдаг. Ерөн хийлөгчийн сонгуульд тэр хоёр дахь хүчин зүйл нь бол да вамгайлдаг. Гэхдээ л ту хайн намын нэр хүнд, сон­гуулийн сурталчилгаа, ме не жмент гээд том хүчин зүй лүүд бас их чухал л даа…

-Уучлаарай, Баяр дар га аа. Яриаг тань тасал маар байна, яагаад гэвэл энэ бол ерөнхий л яриа болох гээд бай на. Би танаас тодорхой асуулт асуусан тул тодорхой хариулт л авмаар байгаа юм?

-За тэгвэл яриагаа бүр товчилъё. Нэр дэвшигчийн хүчин зүйлийг нь ор тас орхиод цэвэр намын үүрэг оролцооны талаар ярья л даа. Нэгэнт сонгууль ам жилт гүй болсон тул нам та лаасаа энэ амжилтыг хангах үүрэгтэй атлаа, түүнийг нь хангаж чадаагүй гол буруу тан нь хэн бэ. Мэдээж намын дарга шүү дээ. Тодорхой асуултад чинь өгөх тодор хой хариу нь энэ байна, болох уу.

-Та намайг дамшиг лаад байгаа юм шиг санаг даж байна. Ерөнхийлөг чийн сонгуулиар МАХН огт ажилласангүй, тэр жил Ардчилсан нам М.Энхсай ханыг зөнд нь хаясан шиг л юм боллоо гэсэн яриа гадуур хавтгай явчихсан учраас л би танаас эвгүй ч гэлээ энэ асуултыг асуу гаад байгаа юм. Олон тү мэн энэ талаар тодорхой хариулт аваагүй л яваа шүү дээ?

-Дамшиглаад байх юу байх вэ дээ. Асуултад чинь товч, тодорхой хариулж бай гаа нь л энэ шүү дээ. На мын даргын хувьд Ерөнхий лөгчийн сонгуулиар би зөв ажиллав уу, үгүй юү. Алд сан, эндсэн зүйл маань юу билээ гээд эргээд бодно биз дээ, би. Тэгээд бодохоор ми ний зүгээс алдсан зүйл цөөн гүй байх шиг. Нэр дэв шүүлэхээс эхлээд л намын даргын хувьд алдсан байх тал тай. Буруу хүнээ дэв шүүлсэн ч юм бил үү, хэн мэдлээ…

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн гараан дээр та намын даргын ху вьд бид цорын ганц зөв хүнээ дэвшүүллээ гээд байсан биш билүү?

-Нэр дэвшүүлж байх үедээ бол би үүнийг зөв л гэж ойлгож байсан. Таагүй ийм үр дүн гараад ирсэн учраас миний буруу байжээ л гэж ойлгож байна. Миний зөв байсан бол нэр дэвшигч маань сонгогдох л байсан биз. Тэгэхээр буруу хүн дэв шүүлчихсэн байх магадлал байна уу, байна. Хэрэв бу руу хүн дэвшүүлсэн бол тэр нэр дэвшүүлэх эрх бүхий эт гээд нь хэн билээ дээ. Намын дарга би шүү дээ, тийм биз. Тэгэхээр болзошгүй нэг буруу маань энд явж байна. За сонгууль эхэллээ. Улс төрийн сонгууль гэдэг бол сайн дурын уран сайхан биш шүү дээ. Бүх юмаа нэгдсэн бодлогоор занги даад, уулзалт, сурталчил гаа, зохион байгуулалт, мене жментийн ажлаа нэгд сэн удирдлагаар хангаад ажиллах ёстой. Н.Энхбаяр даргыг нэгдсэн бодлогоор зангидаж, нэгдсэн удирд лагаар хангаж ажиллана гэдэг тун хэцүү л дээ. 2005 онд түүний сонгуулийг нь удирд сан хүний хувьд би үүнийг бол дэндүү сайн мэднэ. Гэхдээ нэр дэвшиг чийн хүчин зүйлийг ор тас орхиё гэсэн учраас энэ сэдвээ хаалаа. Тэр нэгдсэн бодлого, удирдлагаар хан гаж ажиллах үүргээ намын даргын хувьд би биелүүлж чадсан уу. Сонгууль бидний хувьд амжилтгүй болсон учраас энэ үүргээ бие лүүлсэн гэж би яаж хэлэх вэ дээ. Дараагийн алдаа маань энэ байна. Энэ мэтээр алд сан зүйл миний хувьд цөөн гүй байна. Гэхдээ энэ бүхний эцэст нэг зүйл зориуд хэлье. Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар МАХН ажил лаагүй, нэр дэвшигчээ зөнд нь хаясан, бүр цаашлаад түү нийхээ эсрэг ажилласан гэдэг золбин яриа бол ор үндэс гүй худал зүйл, эрээ цээргүй гүтгэлэг юм шүү. Би на маас хариуцлагатай даал гавар авч, Монгол Ул сын Ерөн хий­лөгчийн сон гуу лийг дөрвөн удаа удирдах үүрэг хүлээж бай сан хүн. 2009 оны сон гууль шиг МАХН-ын гишүүд, дэм жигчид маань өргөн мас саараа хөдөлж, ийм их зар дал гаргасан сонгуулийг би урьд өмнө үзээгүй юм шүү. Тиймээс намайг буруутгаж болдог юмаа гэхэд, намаа буруутгах, сонгуульд зүтгэ сэн намынхаа мянга мянган гишүүнийг гомдоох ёсгүй шүү гэдгийг хатуухан хэл чихье.

-Та ядарч байна уу?

-Үгүй дээ. Зүв зүгээр л байна.

-Ярилцлага одоохон дууслаа. Тамхи ч элгэнд муу байх аа даа. Таныг би уруу татчих шиг боллоо?

-Зүгээр дээ. Ерөөс амьд рах гэдэг бол угаасаа элгэнд муу ш дээ гэж элэгний нэг эмч надад хошигнон хэлж билээ. (инээв)

-Таны хувийн зан чанар, эрх чөлөөлөг байдлыг тань тойрсон явган яриа, шүүмж лэл их явдаг. Энэ яг юутай холбоотой зүйл вэ. Байнга л таныг анаж байдаг бид мэтийн хүрээнийхэн адал явдал хайж, элдэв домог зохиож бичсэн гэхэд тэд гээ рийн хэдэн хувь нь худ лаа, бас хэдэн хувь нь үнэн байсан бэ. Таны өөрийн хувийн эрх хэр хязгаар лагдмал орчинд байдаг вэ?

-Албан тушаалыг хувийн эрх чөлөө талаас нь харвал ерөөсөө л тэр чигээрээ бөөн хориг, хязгаар шүү дээ. Тушаал дээшлэх тусам хориг улам нэмэгдэж, хөлөө чөлөө тэй тавих газар улам хумиг­дана. Хувь хүний хувьд бол эрх чөлөөгөө эдэлмээр бай даг. Гэтэл элдэв хориг, хяз гаар байгаад байдаг. Энэ зөрчил бол мөнхийн зөрчил. Тэр зөрчил бол албан ту шаал тай нэг набор дотор хамт ирдэг давстай чихэр гэсэн үг. Зөвхөн Монголд биш дэлхий даяараа л тийм бай гаа. Гэхдээ нэгэнт л улс төр рүү орсон юм чинь энэ мэтийн юманд бол бэлэн байх ёстой биз ээ. Тэр байнга дуулдаж байдаг явган яриа, элдэв шум энэ тэр бол бас л тэр албан тушаалын набор дотор явдаг хөгзтэй шоколад маягийн юм уу даа. Тэр яриа, шумын аль нь үнэн, аль нь худлаа гэдгийг би үнэндээ хэлж мэдэхгүй. Яагаад гэвэл тэр бүхнийг нь би зориуд сонсдоггүй, унш даг гүй учраас. Мэдрэлийн сис темээ хамгаалах миний арга гэж хэлж болно. Тийм ч сайн арга биш л дээ уг нь. Толгой гоо элсэнд шаасан тэмээн хяруулын жишиг ч гэ мээр. Гэхдээ л тэмээн хяруул мэд рэлийн ядаргаа туслаа гэж хаана ч дуул даа гүй бай гаа биз дээ?

-Яагаад заавал таны гоонь эрийн статусыг шүүмж лээд байдаг юм бэ. Яагаад заавал танаас ха жуудаа айлчлалаар дагуулж явах эхнэрийг ч юм уу нэ хээд байдаг юм бэ. Ерөнхий сайдын статуст тэр эхнэ рийн үүрэг гэж зүйл үнэхээр шаардагдах юм уу?

-Наадахь чинь бол надаас биш ажил, мэргэжил нэгт нөхдөөсөө асуух ёстой асуулт чинь байна. “Яагаад заавал Баярын тэр гоонь эр статусыг шүүмжлээд байдаг юм, та нар. Шал дэмий юм юу нэхээд байгаа юм түүнээс, айн?” гэж байгаад сайн загнаад өгөөч тэднийг, Ганчимэг ээ (инээв). Эхнэрийн хувьд гэвэл нэгэнт надад байхгүй юмыг надаас нэхэх утгагүй л дээ. Эхнэр гэ дэг бол зөвхөн гадаадад да гуулж явахад л хэрэгтэй юм биш л дээ уг нь, тийм ээ (инээв) Гэхдээ наргианаа түр орхиё. Бид нийгмийн суурь нь бол гэр бүл юм гэж заадаг, номлодог. Тэгэхээр энэ ний гэмд тодорхой түвшинд гарч ирээд, том хариуцлагатай алба хашиж байгаа хүн тэр нийгэмдээ нэг их яруу сайхан үлгэр жишээ болдоггүй юм аа гэхэд ядаж л элдэв долоон яриа, цуурхлын бай болол гүйгээр биеэ аваад явчихдаг байх ёстой л доо. Тэгэхээр би энэн дээр бол тэр яруу сайхан үлгэр жишээ хэзээ ч байгаа гүй, байя гэж бодож ч явсан гүй. Яахав хувь хүний хувьд бол ганц бие байж болох эрхээ би үгийн далимд хэзээ ч үгүйсгэхгүй. Гэхдээ Улсын маань Ерөнхий сайд хүн арай ч дээ, ганц бие байхдаа яадаг юм бэ гэсэн утгатай шүүмж лэл, хүлээлтийг бол би огт буруу шүүмжлэл, шал дэмий хүлээлт гэж бас үзэхгүй байгаа.

-Иймэрхүү муйхар шүүмж лэлүүд өөрөө моралийн хоц рогдол биш юм уу?

- Магадгүй л юм. Гэхдээ та бид хоёр ингэж үзлээ гээд тэр шүүмжлэл тасрах биш дээ.

-Морь уналаа, хүүхэнтэй зугааллаа гээд л шүүмжилж байх жишээтэй. Энэ бүхэн ядаргаатай биш үү?

-Ядаргаатай байлгүй яа хав. Цаанаа сайн яриад болиу лаад өгдөг бол сайн л байна. Уг нь нэг их сүйдтэй, дуулиантай мэдээ болж ча дах гүй л сэдвүүд шүү дээ. Би ямар морьтой зугаалж, хүүхэн унасан биш, тиймээ.

-Мэдэхгүй, Саркози цээ жээрээ багтаж ядсан аз жар галтай дүрээ нууж чадах гүй, Карлогоо хөт лөөд олон түм ний шүүлт рүү орж ирэх нь надад бол хүн л ха рагдсан. Манайд болохоор бүгдээрээ баригдаад л, тэр тусмаа тань шиг хэр бар гийн дүрэм журманд бууж өгөөд байхааргүй зан ча нар тай хүн хүртэл тэрийг нь зөвшөөрөөд явж байгаа нь сонин санагдаад байх юм?

-Зөвшөөрөх ч юу байхав дээ. Улс төр хэмээх бичигд сэн, бичигдээгүй олон дүрэм тэй ийм орчинд яваа хүний хувьд бол энэ орчныхоо тог лоомын дүрмийг нь би мэдэх, бас тодорой хэмжээнд сахих л ёстой. Намайг тэр сонинд ингэж бичлээ, тэнд тэгж гүтгэ лээ гээд л аахар шаахар, шальтай шальгүй юмнаас болж гоншигоноод байхгүй байх хатуужил бас хэрэгтэй. Уг нь монголчуудын маань амьд ралын орчин, горим хэ зээ ч тийм айхтар хатуу дэг лэгдсэн, журамлагдсан бай гаа гүй юм шүү дээ. Хүний амьдралд юм юм л гардаг даа, тиймээс хөндлөнгөөс сүржигнээд, дү рэмдээд яахав гэсэн дорнын энэрэнгүй фи лософи мая гаараа л ханддаг хандлага нүүдэлчин ард түм ний маань эрүүл суурьтай гол ханд лага шүү дээ. Манай одоо гийн хэвлэлийнхэн бол амьдралын аливаа үзэгдэл юмст бас ингэж л уламжлалт ёсоороо ханддаг болбол уг нь зү гээрсэн. Энэ чинь бас л нэг хэ лэлцэж болох сэдэв ш дээ, тийм үү.

-Нэлээн олон жил та ганц бие амьдарлаа. Эрүүл мэндийн хувьд шаналж байгаа энэ үед тэр гэр бүл гэдэг юм санагдах юм уу. Өнөөдөр та яг хэнтэйгээ амьдарч байна вэ. Охидыг тань ирсэн гэж дуулсан?

-Өө, охид маань байнга л ойр байгаа.

-Та чинь бас өвөө бил үү. Хэр сайн өвөө вэ?

-За даа, ер нь дан охи дуудтай болохоор охиноосоо төрсөн ганц бандийг хэтрүүлж л эрхлүүлчих гээд байх бололтой юм. Жаахан өөрий гөө татаж байхгүй бол хүүхэд эвдэх шиг амархан юм байх гүй. Гэхдээ хүүхдийг хайраар эвдэнэ гэж байхгүй дээ гэж бас бодно.

-Дарга өвөөтэйгээ танай зээ мэдэх үү?

-Одоо л мэддэг болж байх шиг. Надаас энэ зун их юм асуусан. Өвөө, хотын дарга нь том юм уу, тэр Ерөн хий лөгч нь том юм уу гэж ирээд л. Тэгвэл Их хурлын дарга гэ дэг чинь аль хавьд нь байна аа, танаас тэгээд том юм уу гээд л дотроо бас нэг зин даа гаар нь эрэмбэлэх гэж оролдоод байх шиг байна лээ. Төрийн протоколоо тү шиж л зээ Нац гаадаа энэ мэтийн юм тайл бар ласан даа. Урьд нь би зээ гээ жоо хон учраас ийш тийш нэг их авч яваад байдаггүй байсан. Энэ жил зориуд хамт наадам үзье гээд асарт очсон. Гэрийн хүмүүжил жаахан сулавтар учраас олны газар биеэ зөв авч явахдаа нэлээн асуудал тай байна лээ, тэр нөхөр. Том том дарга нартай хамаагүй харьц чих гээд намайг хөөр хөн сандаргасан. Энэ Баярын цаанаа боддог юм нь хүүх дээр нь ийнхүү илэрч байгаа юм байх даа гэж бодсон хүний сэтгэлд сэв сул­гачих гээд хэцүү юм билээ. (инээв) Биеэ яаж авч явах талаар хүүхдийг бас сургахгүй бол горьгүй юм билээ. Долоон настай хүүхэд гэдэг чинь нийгмийн гэхээсээ байгалийн бүтээгдэхүүнээрээ л яваа амьтан шүү дээ, хөөрхий.

-Өнөөдөр бол би намын дарга С.Баяртай уулзаж байгаа. Бас л нэг таамгийн талаар асуух гэж байна. Таамаг бол амьдрал байгаа цагт салшгүй зүйл?

-Таамаглана гэдэг чинь хүний хийдэг л нэг үйлдэл, эдэлж болдог нэг л эрх нь ш дээ.

-Мэдээж таны тухай таа маглацгааж байна. Баяр 2011 онд эргэж ирээд Ерөн хий сайдаа аваад сон гуульд орноо гээд л нэг хэ сэг нь ярьж байхад, бас нэг хэсэг нь дараагийн ерөн­хий лөгчийн сонгуульд нэр дэвших асуудал байгаа байх аа гэж хардаад л?

-Миний хувьд өнөөдөр тэр Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд гэхээсээ илүү ерөнхийдөө энэ нэг махан биеэ эрүүл аваад явчих юмсан гэж л бодож байна. Нэг үг байдаг ш дээ, өвчтэй ноёноос эрүүл барлаг жаргалтай гэж. Би өвчтэй ноён болж үзлээ. Одоо барлаг болчих нь хаашаа юм, гэхдээ юутай ч нэг эрүүл болчих хэ рэг тэй байна аа. Эрүүл бол сон цагт эр хүний замын хүзүү урт л гэдэг дээ. Эрүүл мэнд байхгүй бол тэр эрх мэдэл, эд хөрөнгө юунд хэрэг тэй юм, тийм биз?

-Таны улс төрийн цаг одоо хэдийг зааж байна вэ гэх асуултыг танд олон жилийн өмнө тавьж байсан. Хожмоо сэтгүүлчид ойлго сон, ойлгоогүй энэ асуул тыг копидож аваад танд тавьдаг болсон байна би лээ. Тэр уламжлалт асуул таа тавибал та ямар хариу өгөх бол?

-За даа, яг одоо би хэлж мэдэхгүй байна даа. Цагийн хувьд гэх юм бол, ер нь сүү лийн дөрвөн жил цаг наргүй л үзжээ. Тэгж үзсэний үр дүн бол огт байхгүй биш, бас ч гэж юм байна аа. Тэгэхээр бас урамтай байгаа юм. Одоо бол би эрүүл болох зорилго тавьж байгаа учраас улс тө рийн цаг сонирхохоо больсон. Эм чил гээ гэдэг мэдээж хуга цаатай. Миний эмчилгээ нэг жил орчим болно гэж эмч хэлсэн. Тэр цаг маань харин түлхэгд сэн байгаа. Тиймээс эрүүл мэн дийн цагаа бол байсхий гээд л хардаг болж. Тэр ца гаар бол үүр цайх ч болоогүй байна. Ямар ч бай­лаа, одоо миний цаг дуус чих лаа гэж хэн ч үздэггүй л хорвоо шүү дээ, Ганчимэг ээ.

-Тэгэлгүй яахав. Таныг эдгээд ирсний дараа ахин уулзъя?

-Тэр өдөр би танд цагаа харж байгаад миний эрүүл мэндийн цаг ийм байна, ми ний улс төрийн цаг тэд болж байна гээд арай илүү барим жаатай юм хэлж өгье, за юу.

-Та, амлалаа шүү?

-Амлалтаас нэг их буцаж байгаагүй санагдана.

-Тийм шүү. Би нэхэл ха туутай хүлээнэ ээ. Үлдээ сэн, орхигдсон, бас тэр ца гийн бүх асуултаа агсаад?

-Тэг ээ тэг.

Сэтгүүлч Б.ГАНЧИМЭГ

Nokia Цэнэглэгчээ татаж байна.

Nokia компани энэ сараас эхлэн зарим төрлийн цэнэглэгчүүдийг эргүүлэн татах болжээ. Учир нь Хятадын BYD компанид үйлдвэрлэгдсэн эдгээр цэнэглэгчийн тогонд залгах үед дотоод эд ангиуд нь хоорондоо мааслан эвдэрч, тог цохиж магадгүй байгааг илрүүлсэн байна.

• AC-3U болон AC-3E, загварын 2009 оны 6 сарын 15-наас 2009 оны 8 сарын хооронд үйлдвэрлэгдсэн
• AC-4U, загварын 2009 оны 4 сарын 13-наас 2009 оны 10 сарын 25-ны хооронд үйлдвэрлэгдсэн цэнэглэгчүүдээ эргүүлэн татахаар болсон байна.

Эдгээр цэнэглэгчийг тусд нь болон иж бүрдлээр нь худалдаанд гаргасан юм байна. Эдгээрийг худалдаалсан Nokia борлуулагч цэгүүд үнэ төлбөргүй сольж өгнө гэнэ.

Мөн эндээс шууд шалгаж үзэж болох юм байна. Хэрэв асуудалтай бол солиулсан нь дээр шүү.

Би өөрийхөө цэнэглэгчийг шалгасан чинь ашгүй зүгээр байна.
Та ч бас шалгаарай. Яг хэзээ авснаа санахгүй байгаа бол шалгаад үзэхэд гэмгүй л юм байна шүү.

Монгол Улсын төрийн дуулал

Хүүхдүүдийн дуулсан энэ төрийн дуулал томчуудыхаасаа гоё болсон юм шиг санагдлаа. Томчуудын дуулсан нь хуучин үгээрээ байсан шүү.

Amy Winehouse -ийн дуунаас

Amy Winehouse - "Rehab" Live on David Letterman



amy winehouse back to black live at bbc sessions

Сайхан мэдээлэл уншив.

Өнөөдөр энэ мэдээг олж уншаад үнэхээр их баярлав. Монголчуудыг нинжа болгож байгаль орчныг сүйтгэж байгаа алтнаас илүү газар тариалан, мал аж ахуй маань л биднийг хүн шиг амьдрах бололцоог бүрдүүлнэ гэж би боддог. Хүмүүст мөнгө зүгээр тарааж байхыг оронд иймэрхүү үйлдвэрүүдийг орон нутагт байгуулахад бодлогоор дэмжиж, хөрөнгө оруулалт хийж байвал монгол улс маань тун ч хурдан хөгжинө дөө. тэгээд ч бид хоёр том зах зээлийн дунд байгааг хэлэх үү, экспортонд гаргах асуудлыг засгийн газрын түвшинд гэрээ хэлэцээрээр шийдээд өгвөл ч тун сайн сан. монгол шиг байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүнтэй орон ховор өнөө үед зөв бодлогоор дэмжээд өгвөл бид амархан сэргэнэ дээ.
Юутай ч ийм үйлдвэрүүд олноороо баригдаж, монгол хүн бүр аз жаргалтай, эрүүл саруул, завгүй амьдрах болтугай гэж ерөөе.

Хачатуряны алдартай аялгуунаас

Lezginka




Сэлэмт бүжиг


Маскарад

Сэтгэлд шингэсэн орос дуунууд

Сая сая улаан сарнай
Энэ дууг мэдэхгүй монгол хүн бараг л байхгүй болов уу. Монгол ч гэлтгүй бусад оронд уг дууны хувилбарыг өөрийн хэл дээр дуулж байхыг би олон удаа сонссон. Энэ чинь орос дуу гэж хэлэхэд итгэхгүй байсан тохиолдол ч гарч байлаа. сайхан дуу шүү. Чингис хаан хамтлагийн дуучин Жаргалсайханы "Эрхүүгийн хавар" дуунд

"Сая сая улаан сарнай" цээжинд минь хоногшсон
Сар жилээр холдох тусам зүүдэнд минь эгшиглэсэн

гэдэг мөр байдаг билээ. Энэ мөрөнд уг дууны тухай хэлж байгаа гэдгийг ойлгоогүй залуус байж магадгүй. ингээд таалан сонсоно уу.



Монголчилбол "Ганцхан чи минь" ч гэмээр юм уу энэ дуу миний сонсох дуртай дуунуудын нэгээ. Киркоров ид мандаж байх үеийнх нь хит дуунуудын нэгэнд орох болов уу. Түүний хоолой үнэхээр агуу. Хоолойн чадалыг нь зориуд анзаараад сонсож үзээрэй. Алла-д зориулж дуулсан олон сайхан дуунуудын шилдэгүүдэд нь орох дуу.




Зөвлөлт Узбекийн Ялла чуулга гэж байв даа. 198... -аад оны үед Монголд ирээд циркэд тоглож байсныг нь санаж байна. Тухайн үедээ өөрийн үндэсний дуугаа орчин үеийн хөгжимтэй хослуулан амжилтанд хүрч байсан болов уу гэж одоо боддогийн. Энэ дууны нэрийг монголчилбол Гурван худаг гэсэн үг гэсэн. Даяар Монгол сайт дээр Саруул-Эрдэнэ авхайн бичсэн нэгэн нийтлэлд тодорхой сайхан тайлбарласан байгаа. Энэ хамтлагийн дуулсан өөр олон сайхан дуу бий.


""
Энэ дууг зүгээр л сонсох дуртай. Үүх түүхийг нь сайн мэдэхгүй юм. Ямар ч байсан "Ну погоди" дээр гуйвуулж дуулдагийг нь санаж байна.



Францын дуучин Marie Laforet гэдэг дуучны дуулсан Manchester et Liverpool гэдэг дууны орос хувилбар. Старые песни о главном 3 цомогт орсон дуу. Манайхан оросын цаг агаарын мэдээний ая гэхэд сайн мэдэх байх.



Энэ дууг сансрын нисэгчид гарааныхаа өмнө дуулдаг гэдэг бичигдээгүй хууль байдаг гэсэн. Пахмутовагийн ая. Түүний зохиосон олон сайхан дуунуудын нэг. Үнэхээр сайхан үг аятай дуу шүү.